Τον Ευάγγελο Βενιζέλο τον πρωτοείδα και πρωτοάκουσα στα 18 μου χρόνια, όταν ως πρωτοετής φοιτητής Νομικής στο ΑΠΘ διδάχθηκα από αυτόν Συνταγματικό Δίκαιο. Είναι ένας άνθρωπος που αμέσως ξεχωρίζεις, ευφραδής και χειμαρρώδης στον λόγο του, γεμάτος αυτοπεποίθηση για το γνωσιακό του υπόβαθρο και εμβριθής στους συλλογισμούς του. Δεν θα μπορούσα, λοιπόν, να μην διαβάσω το πρόσφατο άρθρο του με τίτλο ‘‘Το ελληνικό εθνικό συμφέρον για σεβασμό της Συμφωνίας των Πρεσπών’’ (https://www.kathimerini.gr/politics/561584581/ey-venizelos-to-elliniko-ethniko-symferon-gia-sevasmo-tis-synthikis-ton-prespon/). Η ανάγνωση αυτή, ωστόσο, μου προκάλεσε ορισμένα ερωτήματα που λαμβάνω το θάρρος να μοιραστώ δημοσίως.
Στο συγκεκριμένο άρθρο ο κ. Καθηγητής αρχικά σημειώνει: ‘‘Επιπλέον η Ελλάδα συμφώνησε στον χαρακτηρισμό ως «μακεδονικής» της ιθαγένειας των πολιτών της Βόρειας Μακεδονίας, της επίσημης γλώσσας της χώρας (άρθρο 1 παρ. 3 περ. β και γ αντίστοιχα), αλλά και της εθνικότητας των πολιτών της, με την έννοια του αυτοπροσδιορισμού, μέσω της χρήσης του όρου «Μακεδονία» και «μακεδονικός» με το νόημα που αναγνωρίζει στους όρους αυτούς το άρθρο 7 της Συμφωνίας, στο οποίο παραπέμπει και το άρθρο 1 παρ. 3 περ. δ.
Τα τρία αυτά σημεία που αφορούν την ιθαγένεια, τη γλώσσα και την εθνικότητα δεν μου επέτρεψαν να ψηφίσω υπέρ της κύρωσης της Συνθήκης καθώς θεώρησα ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων και το momentum που οδήγησε στη σύναψη της Συνθήκης καθιστούσαν δυνατές σαφέστερες και καλύτερες διευθετήσεις. Θεώρησα ότι η Συνθήκη δεν εμπεριέχει την ισορροπία που ήταν εφικτή’’.
Στη συνέχεια όμως υποστηρίζει: ‘‘Όμως τώρα, μετά τα όσα έχουν ήδη συντελεστεί, η ισχύς και ο σεβασμός της Συνθήκης των Πρεσπών…είναι ζωτικό συμφέρον της Ελληνικής Δημοκρατίας’’. Και καταλήγει: ‘‘Ανεξάρτητα συνεπώς από την άποψη που είχε ο καθένας κατά την υπογραφή και την κύρωση της Συνθήκης των Πρεσπών, τώρα η υπεύθυνη εθνική θέση που πρέπει να συνιστά την ενιαία εθνική στρατηγική είναι η επιμονή στην υποχρέωση της άλλης πλευράς να σεβαστεί πλήρως τη Συνθήκη των Πρεσπών καθώς με τον τρόπο αυτό διατηρείται και η συνακόλουθη υποχρέωση των διεθνών οργανισμών και των άλλων κρατών να σέβονται τις προβλέψεις της Συνθήκης’’.
Κατόπιν των παραπάνω, κατά πρώτον, ερωτώ τι έχει αλλάξει στο διάστημα που εγκολπώνει τον Χρόνο πριν από την υπογραφή της Συμφωνίας μέχρι και σήμερα; Πώς και γιατί μια Συμφωνία που ο κ. Καθηγητής, όταν ήταν μέλος του Κοινοβουλίου, καταψήφισε, άρα και θεώρησε ως εθνικά απαράδεκτη, με τα τωρινά δεδομένα έχει καταστεί, ως προς την εφαρμογή της, ‘‘ζωτικό εθνικό συμφέρον’’; Σήμερα, εκλείπουν οι λόγοι που τον ώθησαν να την καταψηφίσει; Σήμερα δηλαδή δεν προκαλούν πρόβλημα η ‘‘μακεδονική ιθαγένεια, γλώσσα και εθνικότητα’’ των γειτόνων μας; Οι λόγοι που επικαλείται ότι ήδη μεσολάβησαν και μετουσίωσαν τη Συμφωνία από καταψηφιστέα σε ζωτικό εθνικό πρόταγμα, το ότι δηλαδή το όμορο κράτος ενσωματώθηκε στο ΝΑΤΟ και μετέβαλε τη συνταγματική του ονομασία, αναιρούν και απαλείφουν, και πώς και γιατί άραγε, το μείζον για την Ελλάδα ζήτημα της ‘‘μακεδονικής’’ ιθαγένειας, γλώσσας και εθνικότητας των γειτόνων; Αν ναι, τότε, αφού ούτως ή άλλως μέσω της Συμφωνίας οι γείτονες θα εισέρχονταν στο ΝΑΤΟ και θα άλλαζαν το όνομα της χώρας τους, γιατί δεν υπερψήφισε ab initio τη Συμφωνία ο κ. Βενιζέλος;
Κατά δεύτερον, όσο και αν κάποιοι δεν το θέλουν ή προτιμούν να το αποφεύγουν, γίνεται ευρέως λόγος για τις παραβιάσεις της Συμφωνίας από την πλευρά των Σκοπίων με σκοπό να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία. Πρόσφατο ρεπορτάζ της εφημερίδας ‘‘Καθημερινή’’ εντόπισε 8 μείζονος ενδιαφέροντος σημεία επί των οποίων είναι ολοφάνερη η μη εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών (https://www.kathimerini.gr/politics/561577330/voreia-makedonia-okto-faoyl-me-tin-efarmogi-ton-prespon/), ενώ η ‘‘Επιτροπή Ελληνισμού’’, ένα σωματείο στο οποίο συμμετέχουν διακεκριμένοι επιστήμονες, κατέγραψε 162 συντελεσμένες από τους γείτονες παραβιάσεις της Συμφωνίας (https://www.epitropiellinismou.gr/post/499).
Με βάση τα παραπάνω, ο γνωστός για την επιστημονική του εγκυρότητα κ. Καθηγητής ερωτάται αν έχει υπόψη του τις παραβιάσεις αυτές. Τι απαντά, άραγε, για τις καταγεγραμμένες από την ‘‘Επιτροπή Ελληνισμού’’ παραβιάσεις της Συμφωνίας; Κρίνει, με την επιστημοσύνη του, τις καταγραφές τούτες ως προσεγγίσεις αντεπιστημονικού σωβινισμού, ως αβάσιμες και ανεδαφικές αιτιάσεις και ως ένα crescendo παραληρηματικών φαντασιώσεων; Αν ναι, ας μας το δηλώσει δημοσίως. Η πέννα του είναι επαρκής. Αν, όμως, οι δεκάδες ή εκατοντάδες παραβιάσεις (ή τελοσπάντων οι πολλαπλές, επανειλημμένες και διαρκείς παραβιάσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών, όσες κι αν είναι αυτές αριθμητικά) είναι και κατά τον κ. Βενιζέλο ένα πραγματικό γεγονός, ένα καθολικό φαινόμενο που καταφάσκεται και επιβεβαιώνεται από τη ζώσα πραγματικότητα, πώς τότε μπορεί να είναι ‘‘ενιαία εθνική στρατηγική’’ η ‘‘επιμονή στην υποχρέωση της άλλης πλευράς να σεβαστεί πλήρως τη Συνθήκη των Πρεσπών’’, όπως μας υποδεικνύει στο άρθρο του;
Μήπως σε τούτη, τη (δεύτερη) περίπτωση θα πρέπει να γίνει ευρύτερα γνωστό στον ελληνικό λαό και πολύ περισσότερο να καταστεί αντικείμενο ήπιου και νηφάλιου, μα πάνω από όλα σοβαρού και ουσιαστικού δημοσίου διαλόγου, το περιεχόμενο του άρθρου 60* της Σύμβασης της Γενεύης (1969) για το δίκαιο των Συνθηκών και της δυνατότητας που δίνει αυτό στην ελληνική πλευρά για καταγγελία της Συμφωνίας των Πρεσπών λόγω επανειλημμένης και κατάφωρης παραβίασης της από το αντισυμβαλλόμενο κράτος; Σε τελική ανάλυση, θα μας πει ο κ. Βενιζέλος αν οι ουσιαστικές παραβιάσεις της Συμφωνίας (‘‘material breaches’’ ή αν θέλετε ‘‘violations substantielles’’ για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα που αγαπά περισσότερο ο κ. Καθηγητής) καθιστούν προφανή την παράλληλη διαμόρφωση έστω ‘‘εναλλακτικής’’ επί του ζητήματος εθνικής στρατηγικής;
Κατά τρίτον, όταν ο κ. Βενιζέλος έγραφε το παραπάνω πρόσφατο άρθρο του, είχε μόλις λήξει το ‘‘πολιτικό θρίλερ’’ στη γείτονα χώρα το οποίο ξεκίνησε με την καταφανή ήττα Zaev στις δημοτικές εκλογές και έλαβε τέλος με την ‘‘αποτυχία’’ της πρότασης μομφής εις βάρος της κυβέρνησής του στο Κοινοβούλιο της όμορης χώρας, ‘‘αποτυχία’’ για την οποία πολλά βεβαίως γράφηκαν και ακόμη περισσότερα υπονοήθηκαν. Κατά τη διάρκεια των πρόσφατων εξελίξεων μάλιστα, ο ηγέτης του VMRO, Hristijan Mickoski, δεν έχασε την ευκαιρία να δηλώσει ότι στο ενδεχόμενο που αναλάμβανε τα ηνία της χώρας του, θα επανέφερε το όνομά της ως ‘‘Μακεδονία’’, εγκαταλείποντας πάντως το ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’ (https://www.cnn.gr/politiki/story/288481/voreia-makedonia-o-mitskoski-anagnorizei-tis-prespes-oxi-omos-tin-onomasia).
Από την άλλη πλευρά, το γειτονικό κράτος είναι όχι μόνο πολύ μακριά από τα, γνωστά στον κ. Βενιζέλο, ‘‘κριτήρια της Κοπεγχάγης’’ (θεμελιώδη κριτήρια ένταξης στην ΕΕ) αλλά έχει πάρει κυριολεκτικά τον ‘‘κατήφορο’’ σε θέματα δημόσιας διαφάνειας και πραγματικής δημοκρατίας. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας (https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/mkd) κατατάσσεται 111ο σε θέματα διαφάνειας ανάμεσα σε 180 χώρες, αν και το 2014 βρισκόταν στην 64η θέση(η Ελλάδα, παρεμπιπτόντως, είναι σήμερα 59η). Μάλιστα, η Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Καταπολέμησης της Διαφθοράς στη γειτονική χώρα, Biljana Ivanovska, δήλωνε την 1-2-2021 ότι στη χώρα της ‘‘η διαφθορά έχει γίνει τρόπος ζωής’’ (https://www.transparency.org/en/blog/in-north-macedonia-public-pressure-opens-a-door-to-combat-entrenched-corruption).
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, ερωτάται, λοιπόν, ο κ. Καθηγητής, καθώς η κυβέρνηση Zaev κλονίζεται και είναι πιθανό, με βάση και τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών στο όμορο κράτος, να απωλέσει και την εξουσία στις επόμενες εκλογές, όποτε κι αν αυτές γίνουν, πώς θα επιβάλλουμε, αν οι πολίτες της γείτονος στείλουν κάποια στιγμή (αργά ή γρήγορα) τον κ. Zaev για μόνιμες διακοπές στη βίλα του στη Χαλκιδική, τον σεβασμό της Συμφωνίας των Πρεσπών από την πλευρά των Σκοπίων, σεβασμό που ο κ. Καθηγητής εκλαμβάνει ως ‘‘ζωτικό εθνικό συμφέρον’’ μας, καθώς η επαναφορά από μια νέα κυβέρνηση στα Σκόπια του ονόματος της χώρας ως ‘‘Μακεδονία’’ θα καταστήσει τη Συμφωνία των Πρεσπών κλαυσίγελο ακόμα και για ένα νήπιο; Έχουμε εναλλακτικό σχέδιο; Πρέπει να έχουμε; Ή θα ποντάρουμε και θα ‘‘προσευχηθούμε’’, σε μια ‘‘διεφθαρμένη’’ και με τη ‘‘βούλα’’ της Διεθνούς Διαφάνειας χώρα, ο ‘‘δάκτυλος των έξωθεν δυνάμεων’’ να επενεργήσει (για μια ακόμη φορά;) και να ‘‘κρατήσει ζωντανή’’ τη Συμφωνία των Πρεσπών;
Κατά τέταρτον, στις 10 Οκτωβρίου του 2021, σε συνέντευξή του (https://www.kathimerini.gr/politics/561531292/pasi-thysia-na-efarmostoyn-oi-prespes/, Πάση θυσία να εφαρμοστούν οι Πρέσπες), ο Πρόεδρος της γειτονικής χώρας κ. Stevo Pendarovski αφενός παραδέχθηκε ότι ‘‘και στις δύο χώρες η αντίθεση στη συμφωνία ήταν τεράστια. Και εξακολουθεί να υφίσταται’’ και αφετέρου ομολόγησε ότι για τη Συμφωνία αυτή ‘‘Οι πρωθυπουργοί και των δύο χωρών, αλλά και η διεθνής κοινότητα, ήταν πολύ ενεργοί, ιδίως η Ουάσινγκτον. Υπήρξε ένα τρίγωνο επιτυχίας: Αθήνα, Σκόπια και Ουάσινγκτον’’. Από την άλλη, έχει γραφτεί στον Τύπο ότι σύμφωνα με δηλώσεις ευρωπαίου αξιωματούχου: ‘‘Η Συμφωνία των Πρεσπών δεν απειλείται επ’ ουδενί, είναι γραμμένη πάνω σε βράχο. Η Ευρώπη θα τη διαφυλάξει γιατί ξέρει τη σημασία της και δεν θα επιτρέψει σε κανέναν τρελό στα Σκόπια ή στην Αθήνα να την τορπιλίσει’’ (https://www.inewsgr.com/more/2/anisychia-gia-nea-astatheia-sta-valkania.htm)
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν τη συγκεκριμένη διεθνή συμφωνία (που o λαός μας δεν την ασπάζεται, όπως είπε ο κ. Pendarovski, και ο κ. Βενιζέλος πάντως την καταψήφισε) τη ‘‘θέλουμε’’ εμείς (τώρα) από ιδία προαίρεση και εθνική πολιτική στόχευση ή αν πρέπει να τη ‘‘θέλουμε’’, επειδή ισχυροί τρίτοι μας υπαγορεύουν τη θέληση μας και το γνήσιο ‘‘εθνικό μας συμφέρον’’; Σε κάθε περίπτωση, συμβάδιζε τότε και συμβαδίζει και σήμερα το εθνικό μας συμφέρον με αλλότρια σχέδια για τη γεωπολιτική αρχιτεκτονική και πραγματικότητα της περιφέρειας στην οποία είμαστε ενταγμένοι; Αν η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι θετική, μήπως ο κ. Καθηγητής μας λέει, έστω έμμεσα και υπόρρητα, ότι η Συμφωνία των Πρεσπών δεν ήταν και τόσο ‘‘εθνικά επιβλαβής’’ και επομένως ότι κακώς την καταψήφισε; Αν, συνεπώς, επί της ουσίας ο κ. Καθηγητής ήταν από την αρχή υπέρ της Συμφωνίας, θα παραδεχθεί άραγε δημοσίως ότι η αρχική του αντίθεση σ’ αυτήν, σε οποιοδήποτε προσχηματικό ή ουσιαστικό λόγο κι αν βασιζόταν, συνιστά κραυγαλέα περίπτωση ‘‘sua culpa’’;
Εν τέλει, πέρα από τα άνω τέσσερα ερωτήματα, προκύπτει, ως νοηματικό και ορθολογικό παρακολούθημα, και ένα τελευταίο, επιπρόσθετο: Ο κ. Καθηγητής είχε γράψει κάποτε ότι ‘‘Η εμβληματική φράση “Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι Αληθές” είναι ένας στοχασμός του Διονυσίου Σολωμού, που δεν καταγράφεται όμως από τον ίδιο αλλά αναφέρεται από τον Ιάκωβο Πολυλά στα προλεγόμενά του στην έκδοση των Ποιημάτων του Σολωμού’’. (https://www.capital.gr/politiki/3350586/euagg-benizelos-ethniko-to-alithes). Αφού, συνεπώς, ‘‘εθνικόν πρέπει να θεωρείται ό,τι είναι αληθές’’, ρωτώ τελικά αν θα τολμήσει κάποιος (και ποιος άραγε;) να μας πει κάποτε την αλήθεια επί των παραπάνω ερωτημάτων;
Κατερίνη, 18/11/2021
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
ΥΓ. Στο μέσο του άρθρου του κ. Βενιζέλου δεσπόζει μια φωτογραφία της κατάμεστης από κόσμο κεντρικής πλατείας στην πόλη των Σκοπίων, της ‘‘πλατείας Μακεδονίας’’, όπου το πλήθος, γύρωθεν του επιβλητικού αγάλματος του έφιππου Μεγάλου Αλεξάνδρου, πανηγυρίζει κομματική νίκη στις πρόσφατες (31-10-2021) δημοτικές εκλογές στη γειτονική χώρα. Με όλον τον σεβασμό και την εκτίμηση, λοιπόν, προτρέπω φιλικά τον κ. Βενιζέλο και όλους όσοι με τα γραφόμενά τους προσπαθούν να μας πείσουν για την ‘‘εθνικά συμφέρουσα’’ Συμφωνία των Πρεσπών, να μην συμπεριλαμβάνουν στα κείμενά τους φωτογραφίες της ‘‘πλατείας Μακεδονίας’’ των Σκοπίων με το άγαλμα του Μ. Αλεξάνδρου στο κέντρο της. Διότι, με όσα γράφουν και όπως και να τα γράφουν, ό,τι με κόπο ‘‘χτίζουν’’ με 1.000 λέξεις, γκρεμίζεται σαν χάρτινος πύργος ακαριαία και αυτομάτως μπροστά στα μάτια μας μόνο από μια και με μια εικόνα…
*Άρθρο 60 της Σύμβασης της Γενεύης για το Δίκαιο των Συνθηκών
Λήξη συνθήκης ή αναστολή εφαρμογής της ως συνέπεια παραβιάσεώς της
1. Ουσιαστική παραβίαση διμερούς συνθήκης από ένα μέρος παρέχει το δικαίωμα στο άλλο μέρος να επικαλεσθεί την παραβίαση αυτήν ως λόγο λήξεως της συνθήκης ή αναστολής της εφαρμογής της εν όλω ή εν μέρει.
2. Ουσιαστική παραβίαση πολυμερούς συνθήκης από ένα μέρος
παρέχει το δικαίωμα:
α) στα άλλα μέρη να αναστείλουν κατόπιν ομόφωνης
συμφωνίας την εφαρμογή της συνθήκης εν όλω ή εν μέρει ή να τερματίσουν αυτήν
ί. είτε ως προς τις σχέσεις μεταξύ των ιδίων και
του Κράτους ή του διεθνούς οργανισμού που παραβίασε τη συνθήκη, ίί. είτε ως προς όλα τα μέρη
β) στο μέρος που ιδιαίτερα εθίγη από την
παραβίαση, να την επικαλεσθεί ως λόγο αναστολής εφαρμογής της συνθήκης εν όλω ή
εν μέρει ως προς τις σχέσεις του με το Κράτος ή το διεθνή οργανισμό που παραβίασε
τη συνθήκη
γ) σε οποιοδήποτε μέρος, εκτός από το Κράτος ή το διεθνή οργανισμό που παραβίασε τη συνθήκη, να επικαλεσθεί την παραβίαση ως λόγο αναστολής εφαρμογής της συνθήκης εν όλω ή εν μέρει ως προς ό,τι αφορά, εάν η συνθήκη είναι τέτοιας φύσεως ώστε μία ουσιαστική παραβίαση των διατάξεών της από ένα μέρος να μεταβάλει ριζικά τη θέση καθενός από τα μέρη όσον αφορά την περαιτέρω εκτέλεση των υποχρεώσεών τους δυνάμει της συνθήκης.
3. Για τους σκοπούς του άρθρου αυτού, ουσιαστική παραβίαση συνθήκης αποτελεί:
α) απόρριψη συνθήκης μη επιτρεπόμενη από την
παρούσα Σύμβαση ή
β) παραβίαση
διατάξεως ουσιαστικής για την πραγματοποίηση του αντικειμένου ή του σκοπού της
συνθήκης.
4. Οι προηγούμενες παράγραφοι δεν θίγουν καμία διάταξη της
συνθήκης εφαρμοζομένη σε περίπτωση παραβιάσεως.
5. Οι παράγραφοι 1 έως 3 δεν εφαρμόζονται στις
διατάξεις τις σχετικές, με την προστασία της ανθρώπινης προσωπικότητας που
περιέχονται σε συνθήκες ανθρωπιστικού χαρακτήρα, ιδιαίτερα σε διατάξεις που
αποκλείουν κάθε μορφή αντιποίνων εναντίον προσώπων που προστατεύονται από τις
εν λόγω συνθήκες.
