Παρίσι, Νίκαια, Δρέσδη, Βιέννη, Βρυξέλλες και ποιος γνωρίζει πού αλλού και πότε ξανά! Τα ‘‘χτυπήματα’’ της ισλαμογενούς τρομοκρατίας στην Ευρώπη είναι απανωτά και δείχνουν να μην έχουν σταματημό! Το πρόβλημα έχει πια γιγαντωθεί και η πανευρωπαϊκή συζήτηση για την αντίδραση της ενιαίας Ευρώπης βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Πώς απαντά, λοιπόν, ο ευρωπαϊκός κόσμος σ’ αυτά τα ακατάπαυστα ‘‘κύματα τρομοκρατίας’’, που ‘‘σηκώνονται’’ και ‘‘φουσκώνουν’’ στο όνομα μιας ολοένα και κλιμακούμενης ισλαμικής θρησκευτικο-πολιτικής ‘‘παλίρροιας’’;
Φρονώ με προβληματισμό, καταρχάς, και με αντικρουόμενες απόψεις, εν συνεχεία, που φανερώνουν τον έρποντα αλλά βαθύ ιδεολογικό διχασμό των ευρωπαϊκών ηγεσιών και κοινωνιών επί του θέματος. Οι κεντρικές τάσεις, που υπαγορεύουν τις ανάλογες πλατφόρμες πολιτικής και κοινωνικής αντιμετώπισης, είναι βασικά δύο:
Η πρώτη απ’ αυτές, το μοτίβο της αποδοχής ή ανοχής του Ισλάμ, στο πλαίσιο του πολιτικού φιλελευθερισμού και του δημοκρατικού πλουραλισμού, εκφράζεται ανάγλυφα στην κοινή δήλωση του Συμβουλίου (των Υπουργών Εσωτερικών) της ΕΕ (Joint Statement by the EU Home Affairs Ministers on the recent terrorist attacks in Europe) που έλαβε χώρα στις 12-11-2020. Με τη λογική της ‘‘ανοιχτής’’, ιδεολογικο-πολιτικά ‘‘ανεκτικής’’, πολυμερούς και πολυφωνικής Ευρώπης, το Συμβούλιο ποιεί ύμνο στη θρησκευτική και πολιτική ελευθερία και ως προς το Ισλάμ απορρίπτει και ‘‘καταδικάζει’’ μόνο την εξτρεμιστική του έκφραση, υπό τη συλλογιστική της αποφυγής του ‘‘στιγματισμού’’ και ‘‘κοινωνικού αποκλεισμού’’ όσων το ασπάζονται ή το υπηρετούν.
Στο ίδιο υπόβαθρο πολιτικής αντίληψης, ο Γερμανός Υπουργός Εσωτερικών, Horst Seehofer, πριν έναν μήνα περίπου, στο συνέδριο του Ισλάμ (deutsche islam konferenz) στη χώρα του, μπορεί μεν να παραδέχθηκε ότι ‘‘οι τρομοκρατικές πράξεις στο όνομα του Ισλάμ απειλούν τα θεμέλια της κοινής μας συμβίωσης, απειλούν τον τρόπο ζωής μας, απειλούν την ειρηνική συνύπαρξη των θρησκειών και θέλουν να καταστρέψουν την ανοιχτή μας κοινωνία’’ αλλά, εν τέλει, αποκήρυξε την ‘‘ισλαμοφοβία’’ και τον ‘‘ρατσισμό’’ και διακοίνωσε τις προγραμματικές προθέσεις της Γερμανίας να εκπαιδεύει η ίδια τους ιμάμηδες και να χρηματοδοτεί με ίδια μέσα (για να αποφευχθούν ‘‘τριτογενείς επιρροές’’) τις ισλαμικές θεολογικές σχολές στην επικράτειά της (διαβάστε τον λόγο του Γερμανού Υπουργού στη διεύθυνση: https://www.deutsche-islam-konferenz.de/SharedDocs/Meldungen/DE/rede-seehofer-videokonferenz-imamausbildung.html?nn=598134).
‘‘Ιδεολογικός πυρήνας’’, λοιπόν, αυτού (του πρώτου) μοτίβου είναι οι μακραίωνες δημοκρατικές αρχές και ανθρωπιστικές αξίες του μετανεωτερικού ευρωπαϊκού πολιτισμικού υποδείγματος. Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ανοχή στη διαφορετικότητα και η αδιαπραγμάτευτη κατοχύρωση της ελεύθερης ατομικής και συλλογικής έκφρασης αποτελούν διηνεκώς τα θεμελιακά ερείσματα των δυτικών κοινωνιών.
Γι’ αυτό, υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, οι Ευρωπαίοι φαίνεται να επιλέγουν, και ως προς το Ισλάμ, μετά την καταδίκη του εξτρεμιστικού φανατισμού και της ‘‘διασαλευτικής’’ τρομο-θρησκευτικής βίας, τη μεθοδολογία της ‘‘ενσωμάτωσης’’ (integration) του Ισλάμ, αυτού καθ’ εαυτού, στην καθεστηκυία πολιτικο-κοινωνική νόρμα. Και φαίνεται να υιοθετούν τούτη την επιλογή, διότι το ιδεολογικό αξίωμα της ‘‘ανεξιθρησκίας’’ των πολιτών προκύπτει από ένα επί μακρόν δημιουργηθέν ‘‘παλίμψηστο κοινωνικών και πολιτιστικών ζυμώσεων’’ που στην ουσία σμίλευσε στο διάβα του βαθέος Ιστορικού Χρόνου αυτό που είναι σήμερα η Ευρώπη.
Αντιθέτως, η δεύτερη συλλογιστική πολιτικής και πρακτικής αντιμετώπισης είναι αυτή της δυναμικής, ‘‘αυστηρής’’ και πολυεπίπεδα ‘‘ενεργητικής’’ αντίδρασης στα κοινωνικώς αποσταθεροποιητικά και πολιτικώς επικριτέα φαινόμενα του ακραίου ‘‘Ισλαμικού Κοσμοθεωρητισμού’’. Πρωταγωνιστής σε αυτό το ‘‘μονοπάτι σκέψης’’ φαίνεται να είναι ο Γάλλος Πρόεδρος, Emmanuel Macron, o οποίος έχει ταχθεί ανοιχτά και απερίφραστα κατά του λεγόμενου ‘‘ισλαμικού αυτονομισμού’’ (islamiste separatism) μέσα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες (διαβάστε το ρεπορτάζ της Le Monde: https://www.lemonde.fr/politique/article/2020/10/02/emmanuel-macron-presente-son-plan-contre-le-separatisme-islamiste_6054517_823448.html).
Μπορεί, λοιπόν, ο Γάλλος Πρόεδρος να ενστερνίζεται ότι το δημοκρατικό πνεύμα κατευθύνει την πολιτική σε ‘‘πρακτικές χειραφέτησης’’ των κοινωνικών ή θρησκευτικών συλλογικοτήτων (Ο Macron είχε τονίσει: ‘‘Nous aimons la République quand elle tient ses promesses d’émancipation.’’), ωστόσο το νομοσχέδιο (loi confortant les principes républicains) που παρουσίασε σήμερα (9/12) στο Συμβούλιο των Υπουργών του, ως ‘‘μνημείο πίστης’’ στον κοσμικό (και επ’ ουδενί ‘‘θεοκρατικό’’) χαρακτήρα των δυτικών κοινωνιών (laιcité), δεν είναι τίποτε άλλο από την ανύψωση ενός ‘‘ιδεατού τείχους’’ απέναντι στον ‘‘ισλαμικό ριζοσπαστισμό’’ και στις αποσχιστικές τάσεις που αυτός ‘‘καλλιεργεί’’ ενδοκοινωνικά με αδιάλειπτη μεθοδικότητα.
‘‘Ομοϊδεατικά’’ εκφραζόμενος, μάλιστα, ο Αυστριακός Καγκελάριος, Sebastian Kurz, δεν δίστασε πριν έναν μήνα να ‘‘τιτιβίσει’’ τη σκληρή γραμμή του κράτους του έναντι του πολιτικού Ισλάμ που περιλαμβάνει τη θέσπιση νόμου, ο οποίος θα τιμωρεί ακόμη και την εκ του ισλαμιστικού φρονήματος ιδεολογική προπαρασκευή πράξεων τρομοκρατικής βίας (Tweet 11-11-2020, Sebastian Kurz: ‘‘Im Kampf gegen den politischen Islam werden wir einen Straftatbestand ‘‘Politischer Islam’’ schaffen, um gegen diejenigen vorgehen zu können, die selbst keine Terroristen sind, aber den Nährboden für solche schaffen.’’).
Νοητική ρίζα αυτής της δεύτερης αντίληψης είναι η παραδοχή ότι το Ισλάμ δεν είναι απλά μια Θρησκεία, όπως όλες οι άλλες. Είναι, συνάμα, και κοινωνική βιοθεωρία και αρχεγονική μορφή πολιτικού συστήματος που όχι μόνο αντιμάχεται τους ετερόθρησκους ή αρνητές του αλλά ‘‘εντελεχειακά’’ στοχεύει στην εξάπλωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο επιβολή και κυριαρχία του.
Ιδεολογική δε ‘‘μήτρα’’ της αποτελεί το θεώρημα του Samuel Huntington για τη σύγκρουση των πολιτισμών (Clash of civilizations). Το 1993 ο διάσημος Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας στο ομώνυμο, περιβόητο άρθρο του -πρελούδιο της νέας εποχής(;)- γράφοντας για την ανασυγκρότηση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων μετά την κατάρρευση του ανατολικού block, υποστήριξε ότι κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης Ιστορίας δεν θα είναι πια οι διαμάχες γύρω από τα προτεινόμενα οικονομικά μοντέλα και τις πολιτικές ιδεολογίες αλλά τα γεωπολιτικά φορτία που θα αναπτυχθούν από το συγκρουσιακό δίπολο των διαφορετικών πολιτισμών και θρησκευτικών ταυτοτήτων που εκπροσωπούν η Δύση και το φονταμενταλιστικό Ισλάμ.
Τα παραπάνω, λοιπόν, διακριτά και αντιθετικά μοτίβα ‘‘χειρισμού’’ του Ισλάμ από τον Δυτικό Κόσμο ‘‘γεννώνται’’ και εκκινούν από το θεμελιώδες και καθοριστικό αρχικό ερώτημα: Υπάρχει ‘‘καλό’’ και ‘‘κακό’’ Ισλάμ; Yπάρχει, δηλαδή, έστω μια όψη του, που έχει ερείσματα στη λαϊκή του βάση, η οποία (όψη) προσαρμόζεται, ενσωματώνεται, χειραφετείται, σέβεται το οργανόγραμμα και τους κανονιστικούς αρμούς της δυτικής νόρμας και κυρίως υπάγεται σ’ αυτούς; Ή το Ισλάμ είναι από τη φύση του θρησκεία επιθετική, θρησκεία που ζητεί την επέκταση και είναι όχι απλά δυσανεκτική στους αλλόθρησκους, ήτοι στους «απίστους», αλλά καταφέρεται και δογματικά, άρα δομικά και ‘‘εκ γενετής’’, εις βάρος τους σε σημείο που να επιζητεί ή τον αφανισμό ή την υποταγή τους;
Υπ’ αυτήν τη συλλογιστική, είναι η ‘‘πολυπολιτισμικότητα’’ ένα σταθερά εφαρμόσιμο πρότυπο κοινωνικής συνύπαρξης και υπ’ αυτό το πρότυπο αρκούν και περισσεύουν οι καλά σχεδιασμένες και συμπεριληπτικές τακτικές αφομοίωσης των μουσουλμανικών κοινοτήτων; Από την άλλη, είναι ‘‘ικανές και επαρκείς συνθήκες’’ επιτυχούς ευρωπαϊκής διαχείρισης η ενδυνάμωση της Europol, της Eurojust, της Frontex και το ‘‘information sharing’’;
Περί των απαντήσεων, θαρρώ πως επικρατεί απόλυτη σύγχυση στην Ευρώπη. Μοιάζει να μην ξέρουμε καλά το Ισλάμ, μοιάζει να προβληματιζόμαστε για τις απαντήσεις. Τα ερωτήματα αυτά, ωστόσο, δεν είναι απλά μια δύσκολη διανοητική άσκηση ή έστω μια ιστορική και επιστημονική αναδίφηση αλλά αγγίζουν πια την ίδια την επιβίωση των δυτικών κοινωνιών και του ‘‘Ευρωπαϊσμού’’.
Αν και η Ευρώπη μοιάζει, λοιπόν, να επιλέγει (προς το παρόν;) το πρώτο από τα άνω ‘‘μοτίβα δράσης’’, ένα ακόμα πιο σοβαρό υπαρξιακό της ζήτημα άπτεται του ερωτήματος ‘‘τι μπορεί να προξενήσει ή επιφέρει ο ελέφαντας που είναι ήδη μέσα στο (ευρωπαϊκό) δωμάτιο;’’
Στο βιβλίο του ‘‘Τζιχάντ, ο ιερός πόλεμος’’, ο Γάλλος καθηγητής Gilles Kepel πρεσβεύει ότι ήδη ζούμε στην εποχή της τέταρτης φάσης του ‘‘Ιερού Πολέμου’’ των Ισλαμιστών ανά τον Κόσμο. Η πρώτη φάση, εξηγεί ο Γάλλος διανοούμενος, είχε ξεκινήσει το 1979 με την εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και κράτησε μέχρι το 1989, όταν και αποχώρησαν απ’ εκεί. Ακολούθησαν οι jihad σε Αλγερία, Αίγυπτο, Τσετσενία και Βοσνία. Στη δεύτερη φάση, από το 1997 και μετά, κυριάρχησε η ‘‘Al Qaeda’’ του Osama Bin Laden και του Al Zajawiri. Από το 2005-06 άρχισε η τρίτη φάση της ιερής επανάστασης με το γνωστό ‘‘Ισλαμικό Κράτος’’. Η τέταρτη δε φάση, στην οποία ήδη εισήλθαμε κατά τον συγγραφέα, έχει να κάνει με αυτό που εκείνος αποκαλεί ‘‘ατμοσφαιρικό τζιχαντισμό’’, κατά τον οποίο αυτόνομες βασικά ομάδες ισλαμιστών ‘‘καλλιεργούν’’ ένα κλίμα μίσους και κατασκευάζουν στόχους στις δυτικές κοινωνίες, ‘‘χτυπώντας’’ τες ‘‘αντάρτικα’’ και σε ευαίσθητες πολιτικο-κοινωνικά περιστάσεις.
Ακόμα πιο ‘‘διαφωτιστικός’’ όμως, ίσως είναι ο Hamed Abdel Samad,γιος Αιγύπτιου Ιμάμη, μέλος της ‘‘Μουσουλμανικής Αδερφότητας’’ όταν ήταν φοιτητής στο Κάιρο και σήμερα συγγραφέας και διακεκριμένος πολιτικός επιστήμονας στη Γερμανία. Και τούτο κυρίως διότι ομιλεί γνωρίζοντας άριστα το Ισλάμ ‘‘από μέσα’’. Στο πρόσφατο άρθρο του, λοιπόν, με τίτλο ‘‘Οι ισλαμικές ενώσεις αφηγούνται στους πολιτικούς το παραμύθι του πολιτικού Ισλάμ’’ (στα γερμανικά ‘‘Islam Verbaende erzaehlen den politikern maerchen’’, οι γερμανομαθείς διαβάστε το, αναζητώντας το με τον άνω τίτλο του) υποστηρίζει ότι το πολιτικό Ισλάμ ακολουθεί απέναντι στην Ευρώπη την τακτική με την οποία οι Ισλαμιστές επικράτησαν στην Τουρκία και ότι με λανθάνοντα και ύπουλο τρόπο υπονομεύουν τη δομική οργάνωση του κράτους. Έτσι οι Δυτικοί μπορεί να πιστεύουν ότι ένα καλά οργανωμένο Ισλάμ μέσα στις κοινωνίες τους, άρα ένα υποτιθέμενα ελεγχόμενο Ισλάμ, είναι πιο εύκολα προσαρμόσιμο και εντασσόμενο στην κουλτούρα τους και ότι αρκεί η καταπολέμηση του ριζοσπαστισμού (Radikalisierung) των νεαρών μουσουλμάνων, αλλά κάνουν λάθος. Και προειδοποιεί βοερά…. (αξίζει να διαβαστεί κατά τη γνώμη μου το βιβλίο του ‘‘Από αγάπη για τη Γερμανία, Μια Προειδοποίηση’’ εννοεί για το Ισλάμ, σε πρωτότυπο ‘‘Aus Liebe zu Deutschland, Ein Warnruf’’).
Μάλιστα, ο Hamed Abdel Samad δίνει στο άνω άρθρο του το παράδειγμα του ισλαμικού τζαμιού (Marxloh) στο Duisburg. Η ισλαμική τουρκική κοινότητα (Ditib) επιχορηγήθηκε από τη Γερμανία (πρακτικά από τους Γερμανούς φορολογούμενους) αλλά και με ευρωπαϊκά κονδύλια με το συνολικό ποσό των 3 εκατ. ευρώ (!) για να ανεγείρει εκεί τζαμί, με την υπόσχεση ότι θα αναλάβει να διεξάγει μαθήματα γλώσσας για τις γυναίκες και να βρει θέσεις εργασίας για τους νεαρούς μουσουλμάνους της περιοχής. Μόλις όμως τελείωσε η κατασκευή του τζαμιού, η Ditib όχι μόνο δεν τήρησε τις υποσχέσεις της αλλά η απραγία της παραμένει χωρίς καμία απολύτως συνέπεια μέχρι και σήμερα. Το ‘‘παραμύθι’’, λοιπόν, κατά τον συγγραφέα, είναι ότι το Ισλάμ ζητεί όλο και περισσότερο ‘‘πολιτική συμμετοχή’’ και ‘‘κοινωνική αποδοχή’’ μέσα στις δυτικές κοινωνίες (κάτι το οποίο φαντάζει εντός του πλαισίου της δημοκρατικότητας και πάντως ‘‘ανεκτό’’) μέχρι όμως να τις αλώσει με τη δυναμική του και με κύριο μοχλό την αριθμοκρατία!
Το μέγα ζήτημα, επομένως, βρίσκεται κυρίως στους αριθμούς! Όσο ο όγκος της ισλαμικής κοινότητας αυξάνεται σε μια χώρα, τόσο λιγότερο ανεκτική γίνεται αυτή στους ‘‘άλλους’’ και τους ‘‘διαφορετικούς’’. Και δια τούτο πληθαίνουν οι φωνές στην Ευρώπη που ζητούν μετατόπιση της ευρωπαϊκής πολιτικής στο δεύτερο μοτίβο δράσης, καθώς, όπως υποστηρίζουν, διαφορετικά το ‘‘επιθετικό’’, ‘‘μισαλλόδοξο’’ και ‘‘αυταρχικό’’ Ισλάμ θα επικρατήσει επί των ‘‘παθητικών’’ ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Όποιος δε νομίζει ότι η παραπάνω κρίσιμη συζήτηση αφορά μόνο συγκεκριμένες χώρες της Ευρώπης και πάντως όχι την Ελλάδα, μάλλον ‘‘πλανάται πλάνην οικτρά’’. Το θέμα έχει ενσκήψει και στην ελληνική πραγματικότητα και από τούδε και στο εξής θα αποκτά όλο και πιο έντονες διαστάσεις. Δεν απέχει δα και πολύ χρονικά, άλλωστε, το tweet του Al Jazeera (δείτε το tweet της 14-11-2020 στη διεύθυνση https://mobile.twitter.com/AJEnglish/status/1327578273497313280) που μας πληροφορούσε ότι στην Αθήνα ζουν 500.000 μουσουλμάνοι! Συνεπώς, ήδη ο ένας στους δέκα εκεί και σχεδόν ο ένας στους δέκα σ’ όλη την χώρα (αν ληφθούν υπόψη η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και το γεγονός ότι όσοι εισήλθαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα ως πρόσφυγες-μετανάστες είναι κατά βάση μουσουλμάνοι) είναι πιστός του Ισλάμ.
Τελικά, όμως, όλα είναι θέμα Δημοκρατίας. Κατά τον Ευάγγελο Βενιζέλο υπάρχουν παγκοσμίως δύο μοντέλα Δημοκρατίας (με πολλές παραλλαγές). Η μία είναι η ‘‘ανεκτική’’ Δημοκρατία και η άλλη η ‘‘μαχόμενη’’ Δημοκρατία. Η πρώτη στηρίζεται στην πολυφωνία, στην πλήρη ανεκτικότητα των πάντων, ακόμη και στην εκδήλωση τάσεων, ροπών, ιδεολογιών ή κινημάτων που βάλλουν ευθέως ή εμμέσως εις βάρος της. Η άλλη θεωρεί τις δημοκρατικές αξίες και τους κανόνες που απ’ αυτές απορρέουν απρόσβλητο και κυριαρχικό πυρήνα της δημοκρατικά συντεταγμένης συλλογικότητας και αντιμάχεται έως και εξοβελίζει ό,τι βάλλει άμεσα ή τεχνηέντως εναντίον αυτού του πυρήνα. Από το τι επιλέγουμε, λοιπόν, και το πώς θα συμπεριφερθούμε στο μοντέλο που επιλέγουμε ή αν θα αλλάξουμε αυτό που φαίνεται να έχουμε επιλέξει, θα εξαρτηθεί το ίδιο το μέλλον της Ευρώπης. Επομένως, η ώρα της (πανευρωπαϊκής) κρίσης προφανώς και δεν χωρεί άλλη αναβολή…
Άλλωστε, όλα στη ζωή μέσα σε μια δημοκρατική Πολιτεία ‘‘δυτικού τύπου’’ είναι θέμα κρίσεως, ερμηνείας και επιλογών. Και δη όχι μόνο (κρίσεως και ερμηνείας) των λόγων και των πράξεων αλλά και των εικόνων και μάλιστα ιδιαιτέρως εκείνων των εικόνων που (ίσως) ισοδυναμούν με χιλιάδες λέξεις. Όπως, για παράδειγμα, τέτοια εικόνα είναι αυτή του Τούρκου Ιμάμη μέσα στην Αγία Σοφία στις 24 Ιουλίου, κατά την οποία ο μουσουλμάνος θρησκευτικός λειτουργός κρατούσε το σπαθί του Κατακτητή*. Ο καθένας, λοιπόν, ας ‘‘ψαχθεί’’, ας κρίνει και ας ερμηνεύσει την εικόνα (και όχι μόνο). Δημοκρατία έχουμε, άλλωστε…..
Κατερίνη, 9/12/2020
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
ΥΓ. 1 Η εικόνα του Ιμάμη μέσα στην Αγία Σοφία της Πόλης, την 24-7-2020, είναι η παρακάτω εμφανιζόμενη. Στον σύνδεσμο https://www.youtube.com/watch?v=wAN13YrFbqc μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει το σχετικό βίντεο. Όσο για το σπαθί που κρατεί ο Ιμάμης, σύμφωνα με τη διδασκαλία της ‘‘Hanafi madhab’’, μιας από τις τέσσερις βασικές σουνιτικές σχολές ισλαμικής νομολογίας, σπαθί κρατά ο Ιμάμης σε ήδη δια της βίας κατεκτημένες από τους Ισλαμιστές περιοχές. Σ’ αυτές ο Ιμάμης πραγματοποιεί το κήρυγμα με το σπαθί για να υποδηλώσει την κατάκτηση τους (https://islam.stackexchange.com/questions/61829/why-did-the-imam-hold-a-sword-in-hagia-sophia-while-giving-the-sermon).
