Ο ευρωπαϊκός σχεδιασμός για την εκταμίευση των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης και του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της ΕΕ έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Μάλιστα, την περασμένη βδομάδα υποβλήθηκε από την Κυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Προσχέδιο Δράσης της Ελλάδας για την αξιοποίηση των πόρων του παραπάνω Ταμείου. Καθώς, λοιπόν, η Επιτροπή έχει εκδώσει ήδη από τις 17/9 έγγραφο με βάση το οποίο προσδιορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις λήψης των χρημάτων, ορίζοντας επί της ουσίας το πλαίσιο εντός του οποίου θα κινηθούν τα κράτη-μέλη (κ-μ) για να απορροφήσουν τα προβλεπόμενα για το καθένα απ’ αυτά ευρωπαϊκά κονδύλια (το εν λόγω έγγραφο τιτλοφορείται: ‘‘Commission staff working document, Guidance to member states, recovery and resilience plans’’) έχει μέγιστη σημασία και τούτη είναι η ώρα για να δούμε ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη λήψη των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
Τα σχέδια δράσης, λοιπόν, κάθε κ-μ που θα υποβληθούν στην Κομισιόν το αργότερο έως τις 30 Απριλίου του 2021, θα αφορούν βεβαίως το καθένα χωριστά. Κοινή παράμετρος των σχεδίων αυτών είναι ότι όλα πρέπει να εμπεριέχουν οργανόγραμμα επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων. Τα σχέδια πρέπει να είναι συνεκτικά, να περιγράφουν με σαφήνεια τα επιλεγόμενα projects και να είναι πλήρως αιτιολογημένα. Όλα τα σχέδια, πάντως, θα πρέπει να είναι συμβατά με τον οραματικό πολιτικό στόχο της ΕΕ ήτοι αυτόν της ‘‘πράσινης ανάπτυξης’’ (‘‘green, sustainable development’’) και της ‘‘ψηφιακής μετάβασης’’ (digital transition) και να τον εξυπηρετούν ουσιωδώς. Ο στόχος αυτός ταυτόχρονα με αυτόν της οικονομικής, κοινωνικής και περιφερειακής συνοχής της ΕΕ, της τόνωσης της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας και της μείωσης του γενικότερου αντίκτυπου της κρίσης είναι οι θεμελιώδεις άξονες κάθε υποβαλλόμενου σχεδίου.
Τα κ-μ καλούνται πρακτικά να περιγράψουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στο μετά την καθολική ανατάραξη οικονομικο-πολιτικό τοπίο που ήδη βιώνουμε και να ιεραρχήσουν τις προτεραιότητές τους στην αντιμετώπιση των δυσκολιών, προτείνοντας και εξηγώντας στην Κομισιόν πώς θα ανακάμψουν.
Έτσι, στο πλαίσιο της οικονομικής, κοινωνικής και περιφερειακής συνοχής, καλούνται να περιγράψουν πώς θα αμβλύνουν ή εξαλείψουν ανισότητες που έχουν προξενηθεί σ’ αυτά λόγω της κρίσης, στο περίγραμμα της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας οφείλουν να αιτιολογήσουν πώς θα ενισχύσουν τα συστήματα υγείας, ενώ στον τομέα της μείωσης του γενικότερου αντίκτυπου της κρίσης πρέπει να παρουσιάσουν τρόπους μείωσης της ανεργίας και τις εγγυήσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κι όλα αυτά, ώστε τα κ-μ της ΕΕ να είναι στρατηγικά αυτόνομα αλλά και μαζικά στοχεύοντα στην εναρμόνισή τους με την ‘‘Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία’’ (‘‘European Green Deal’’) και στην προσαρμογή τους στις επιταγές του ‘‘ευρωπαϊκού ψηφιακού μέλλοντος’’ (“Shaping Europe’s digital future’’).
Υπ’ αυτό το πρίσμα, το 20% των χρημάτων που θα λάβουν πρέπει να κατευθυνθεί στον ψηφιακό μετασχηματισμό της Οικονομίας και της κοινωνικής λειτουργίας. Έτσι, τα κ-μ θα πρέπει να δικαιολογήσουν πώς κάθε μεταρρυθμιστική τομή που θα επιχειρούν θα συμβάλλει στην υλοποίηση αυτού του στόχου. Μάλιστα, τα αποτελέσματα που θα φέρουν θα πρέπει να είναι μετρήσιμα από τον δείκτη DESI (Digital Economy and Society Index) και πιστοποιημένα από αυτόν.
Ο επονομαζόμενος και ως ‘‘ψηφιακός μετασχηματισμός της ευρωπαϊκής οικονομίας’’ αφορά τα υψηλής τεχνολογίας δίκτυα, τα 5G, την ψηφιοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών, την καινοτομία και την έρευνα, την επιμόρφωση του κοινωνικού ιστού και την ανάπτυξη των ψηφιακών του δεξιοτήτων, εγχειρήματα για τα οποία θα πρέπει να βρουν προτάσεις και λύσεις όλα τα κ-μ.
Στον τομέα της ‘‘πράσινης ανάπτυξης’’, οι επενδύσεις θα πρέπει να είναι φιλικές προς το Περιβάλλον, να διοχετεύονται σε έργα με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, να στρέφονται κυρίως προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, να συμβάλουν στην ενεργειακή αυτάρκεια της κάθε χώρας και στην ενεργειακή διασυνδεσιμότητα της ΕΕ, να αποσκοπούν στη μετάβαση προς μια κυκλική Οικονομία που θα έχει στόχους την εξοικονόμηση και την ανακύκλωση και να σέβονται την προστασία των οικοσυστημάτων και του φυσικού περιβάλλοντος.
Οι επενδύσεις στον τομέα αυτό πάντως, θα πρέπει οπωσδήποτε να προσανατολίζονται προς τον γενικό κλιματικό στόχο της Ένωσης, δηλαδή μια κλιματικά ουδέτερη πανευρωπαϊκή Οικονομία το 2050 και να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην εκπλήρωση των στόχων που έχουν θέσει τα κ-μ στα ‘‘Εθνικά τους Σχέδια για την ενέργεια και το Κλίμα’’ (National Energy and Climate Plans).
Η Επιτροπή, πριν εκταμιεύσει οποιοδήποτε ποσό, θα προβεί σε αξιολόγηση των υποβαλλόμενων σχεδίων με βάση τα κριτήρια προτεινόμενου απ’ αυτήν Κανονισμού για το Ταμείο Ανάκαμψης (Proposal for a Regulation on the Recovery and Resilience Facility), όπως αυτά αποκρυσταλλώνονται στο αρ. 16§3 και στο Παράρτημα (ΙΙ) του.
Σίγουρα όμως, τα πάντα θα κρίνονται με βάση αν κινούνται στις προκαθορισμένες ευρωπαϊκές στοχεύσεις, έτσι όπως αυτές έχουν τεθεί σχετικώς (ίδετε, Communication on the 2021 Annual Sustainable Growth Strategy) . Οι στοχεύσεις αυτές είναι: 1) Η Ενδυνάμωση (Power up, το 40% της ενέργειας θα παράγεται από ΑΠΕ μέχρι το 2030 και επίσης μέχρι το 2025 πρέπει να επιτευχθεί ο στόχος παραγωγής ενός εκατομμυρίου τόνων υδρογόνου στην ΕΕ). 2) Η Καινοτομία (Renovate, διπλασιασμός των αποτελεσμάτων καινοτομίας σε όλη την ΕΕ μέχρι το 2025). 3) Η Επαναφόρτιση και Ανεφοδιασμός (Recharge and Refuel, μέχρι το 2025 πρέπει να έχουν κατασκευαστεί σ’ όλη την ΕΕ το 1 από τα 3 εκατ. σημεία φόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων που θα απαιτούνται να λειτουργούν το 2030 και 500 από τους 1.000 σταθμούς ανεφοδιασμού με υδρογόνο). 4) Η Διασύνδεση (Connect, μέχρι το 2025, η όσο το δυνατόν κάλυψη της ευρωπαϊκής επικράτειας με δίκτυα 5G). 5) Ο Εκσυγχρονισμός (Modernise, μέχρι το 2025 καθιέρωση της ευρωπαϊκής ψηφιακής ταυτότητας για όλους τους πολίτες και σημαντική διεύρυνση των προσφερόμενων ψηφιοποιημένων δημόσιων υπηρεσιών στον πολίτη). 6) Η Ανάπτυξη (Scale–up, μέχρι το 2025, διπλασιασμός των ημι-αγωγών (semi-conductors) για την παραγωγή 10 φορές πιο ισχυρών επεξεργαστών και διπλασιασμός των εταιριών που χρησιμοποιούν big data και υπολογιστικό νέφος (cloud) και τέλος 7) Η Επιμόρφωση και αναβάθμιση δεξιοτήτων (Reskill and upskill, το 2025 το ποσοστό των Ευρωπαίων ηλικίας από 16 έως 74 ετών που κατέχουν τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες θα πρέπει να ανέλθει στο 70%).
Όλα δε αυτά θα αξιολογούνται με οδηγό τις εκθέσεις που συντάσσουν τα κλιμάκια της Κομισιόν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, δηλαδή του καθιερωμένου ελέγχου της δημοσιονομικής πορείας κάθε κ-μ, όπως ορίζεται στη δευτερογενή ενωσιακή νομοθεσία. Πρακτικά αυτό σημαίνει για εμάς, καθώς βρισκόμαστε σε καθεστώς ‘‘ενισχυμένης εποπτείας’’, ότι οδηγός στην περίπτωσή μας θα είναι οι εκθέσεις της Κομισιόν σχετικά με την πρόοδο που σημειώνει η χώρα τελώντας υπό την άνω δημοσιονομική ιδιομορφία.
Η αιτιολόγηση, επομένως, των μέτρων που in concreto θα λαμβάνει το κάθε κ-μ, υπό το άνω πλαίσιο βεβαίως, θα πρέπει να είναι σαφής, αρκούντως τεκμηριωμένη, λεπτομερώς επεξεργασμένη, με ακρίβεια παρουσιαζόμενη και βεβαίως να διαχέεται οριζόντια από την αρχή της αναλογικότητας, δηλ. θα πρέπει να συνδέεται άμεσα και αιτιωδώς το εκάστοτε προτεινόμενο από το κάθε κ-μ project με το εκάστοτε εθνικό σχέδιο και τη γενικότερη στοχοθεσία της ΕΕ. Και τούτο, διότι απαιτείται να υπάρχει πλήρης και αναντίλεκτη κοστολόγηση όλων των πρωτοβουλιών και κατά συνέπεια επαρκής και διηθητική ‘‘κρησάρα’’ της ΕΕ για τα μετρήσιμα αποτελέσματα, τα οποία καλούνται να φέρουν τα κ-μ.
Πέραν τούτου, θα υπάρχουν χρονοδιαγράμματα (timelines), στόχοι (targets) και ορόσημα (milestones). Οι επιχειρούμενες τομές θα πρέπει να ολοκληρωθούν ως τα τέλη του 2026, όταν και θα εκπνεύσει η καταληκτική ημερομηνία των εκταμιεύσεων των κονδυλίων. Οι πληρωμές θα γίνονται με την υλοποίηση είτε στόχων είτε των ορoσήμων. Ως ‘‘στόχος’’ νοείται ένα συγκεκριμένο ποσοτικό, μετρήσιμο με δείκτη πάντως, αποτέλεσμα το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να επιτευχθεί από το κ-μ. Ως ‘‘ορόσημο’’ δε εκλαμβάνεται ένα επαληθεύσιμο σε κάθε περίπτωση ποιοτικό επίτευγμα, το οποίο θα πρέπει να πραγματοποιήσει το κ-μ για να λάβει τη χρηματοδότηση. Τα παραπάνω θα αξιολογούνται επί μιας ‘‘βασικής, αρχικής κατάστασης’’ (baseline), από την οποία, συμφωνημένα με την ΕΕ, εκκινούν τα κ-μ για να πετύχουν τους στόχους ή τα ορόσημα.
Περαιτέρω, ευνόητο είναι ότι η διαδικασία θα καλύπτεται από τον προληπτικό και κατασταλτικό έλεγχο του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (European Court of Auditors). Ο έλεγχος των κονδυλίων θα γίνεται, καταρχάς, προληπτικά και έτσι οι εκταμιεύσεις θα γίνονται σταδιακά και με βάση με την πιστοποιημένη πρόοδο όσον αφορά την επίτευξη των στόχων ή οροσήμων. Αλλά θα υπάρχει βεβαίως και κατασταλτικός έλεγχος (ex ante control) και συνεπώς στο τέλος μπορεί να ζητηθεί από την ΕΕ να επιστραφούν κονδύλια από τα κ-μ, αν δεν χρησιμοποιηθούν είτε προς επίτευξη των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης, είτε αν αναλωθούν μεν προς αυτήν την κατεύθυνση αλλά δεν θα έχουν επιφέρει το προκαθορισμένο αποτέλεσμα.
Και όλα τα παραπάνω, διότι η τελολογία όλης αυτής της ‘‘αρχιτεκτονικής’’ εστιάζει στην αρχή της διαφάνειας και λογοδοσίας. Έτσι, τουλάχιστον 2 φορές τον χρόνο, τα κ-μ θα υποβάλλουν αναφορές σχετικά με την πρόοδο των πρωτοβουλιών και την απορρόφηση των κονδυλίων. Και τούτο καθότι και στη συγκεκριμένη περίσταση θα εφαρμοστεί κανονικά ο λεγόμενος Δημοσιονομικός Κανονισμός της ΕΕ, δηλ. ο 1046/2018 Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τους δημοσιονομικούς κανόνες που εφαρμόζονται στον γενικό προϋπολογισμό της Ένωσης.
Όλα όσα ήδη αναφέρθηκαν, λοιπόν, δεν είναι απλώς σημαντικά. Είναι απολύτως κρίσιμα διότι αποτελούν τις προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να ικανοποιήσει και η Ελλάδα για να λάβει από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία την τεράστια οικονομική βοήθεια προς αντιμετώπιση των συνεπειών που έφερε και παγίωσε η τρέχουσα υγειονομική κρίση.
Αυτές δε οι άνω προϋποθέσεις αποτελούν, κατά την προσωπική μου γνώμη, ουσιώδη ‘‘ευλογία’’ για τη χώρα. Διότι, εκ των πραγμάτων ‘‘αναγκάζουν’’ τη χώρα να προχωρήσει, όχι απλά στον βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα των επόμενων ετών αλλά για δεκαετίες, με οργανωμένη επιχειρησιακή πλατφόρμα στην Οικονομία και στη δημόσια λειτουργία, και μάλιστα τέτοια που να καθιστά, μέσω της στρατηγικής σχεδίασης και της επαλήθευσης κοστολογημένων και μετρήσιμων στόχων, πραγματικά υλοποιήσιμη τη μεγάλη αλλαγή που ψάχνει εδώ και καιρό ο Ελληνισμός. Το ‘‘άλμα προς το μέλλον’’ σκιαγραφείται ακριβώς στο πλαίσιο που περιγράφηκε ανωτέρω και είναι πλέον δική μας η ευκαιρία να μετουσιώσουμε τη γεννηθείσα εκ της κρίσεως προοπτική σε αναμορφωμένη, ζώσα πραγματικότητα. ‘‘Ιδού η Ρόδος’’, λοιπόν….
Κατερίνη, 27/11/2020
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science.
