Η ένταση των ημερών είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Ο Τούρκος ηγέτης, Erdogan, άνοιξε τα σύνορα της χώρας του και ‘‘προσκάλεσε’’ μυριάδες ‘‘πρόσφυγες’’ να εφορμήσουν προς την Ελλάδα και προς την Ευρώπη γενικότερα. Τούτη την ώρα, λοιπόν, το θεμέλιο κάθε εθνικής ή και πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας θα πρέπει να είναι η, στηριζόμενη στην απόλυτη γνώση, ψύχραιμη προσέγγιση. Το δε μέγα ερώτημα για τον προσδιορισμό της δικής μας αντίδρασης αποτελεί το αν οι ‘‘στριμωγμένοι’’ στα σύνορα μας είναι Σύριοι πρόσφυγες, που δικαιούνται διεθνούς προστασίας, ή έχουν ‘‘άλλα χαρακτηριστικά’’ (;). Ας δούμε, συνεπώς, τα πράγματα με καθαρή και διεισδυτική στην ουσία ματιά:
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών της Τουρκίας στη γείτονα χώρα ζουν 3.585.209 Σύροι πρόσφυγες. Απ’ αυτούς το 44% είναι παιδιά! Δηλαδή ο αριθμός των παιδιών από τη Συρία, που λόγω των ‘‘ειδικών συνθηκών’’ στη χώρα αυτή, ζουν σήμερα στην Τουρκία ανέρχεται σήμερα σε πάνω από 1,5 εκατομμύριο (αν δε επεκταθούμε στον αριθμό των ανηλίκων και όχι μόνο των παιδιών, δηλαδή σ’ αυτούς που είναι κάτω των 18 ετών, αυτά είναι καταγεγραμμένα 1.660.581). Περαιτέρω, οι άνδρες είναι 1.927.069 και οι γυναίκες 1.658.140.
Από τους εκ Συρίας πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία, 100.000 χιλιάδες περίπου έχουν αποκτήσει δικαίωμα νόμιμης διαμονής στη ‘‘χώρα υποδοχής’’ ενώ 93.000 Σύριοι έχουν πάρει ήδη την τουρκική υπηκοότητα (οπότε αυτοί οι 93.000 Σύριοι δεν προστίθενται στον άνω αριθμό των 3.585.209 προσφύγων).
Αυτός δε ο συνολικός αριθμός των εκ Συρίας προσφύγων στην Τουρκία αντικειμενικά δεν προκαλεί τεράστιο πρόβλημα ως προς την πληθυσμιακή αλλοίωση της γειτονικής μας χώρας, καθώς οι Σύροι πρόσφυγες εκεί αποτελούν, σε μια χώρα 82.003.882 ανθρώπων, μόνο το 4,37% του πληθυσμού. Συνεπώς, όσον αφορά την κρίσιμη αυτή παράμετρο, η κατάσταση φαίνεται να είναι βατώς ‘‘διαχειρίσιμη’’ από τους Τούρκους.
Περαιτέρω, οι Σύροι πρόσφυγες ξεκίνησαν να εγκαθίστανται στην Τουρκία ‘‘κατά κύματα’’ από τον Μάρτιο του 2011, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος στην Συρία. Το άκρως σημαντικό δεδομένο όμως είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια (που δεν είναι και λίγα) σε ‘‘προσφυγικές δομές’’ (camps) διαβιούν μόλις 63.906 Σύριοι πρόσφυγες, δηλαδή μόλις το 1,78% των Σύρων που βρίσκονται σήμερα στην Τουρκία. Η εξαιρετικά συντριπτική πλειονότητα των Σύρων, δηλαδή το 98,22 % ζει στις τουρκικές πόλεις και χωριά, εντός δηλαδή των αστικών ιστών των πόλεων ή των όποιων οικισμών και δη ελεύθερα και χωρίς περιορισμούς.
Επιπλέον, μεγάλη σημασία έχει το που ακριβώς βρίσκονται οι Σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία, επί το ακριβέστερον, πού αυτοί είναι κατανεμημένοι. Μόνο στην Κωνσταντινούπολη, λοιπόν, είναι επισήμως εγγεγραμμένοι και ζουν μαζί με τους Τούρκους περίπου μισό εκατομμύριο Σύροι πρόσφυγες (η άνω Γενική Διεύθυνση Μετανάστευσης του Τουρκικού Υπουργείου ομιλεί για 484.995 Σύρους πρόσφυγες, άλλες δε πηγές κάνουν λόγο για 548.000 Σύρους).
Τα υπόλοιπα σχεδόν 3 εκατομμύρια των Σύρων είναι διασκορπισμένα, σύμφωνα και με τον σχετικό Χάρτη του ίδιου του Υπουργείου Εσωτερικών της Τουρκίας, σχεδόν σε όλη την Τουρκία. Όπως όμως θα ήταν και το αναμενόμενο, το φανερά μεγαλύτερο κομμάτι από αυτά τα περίπου 3 εκατομμύρια (πλην Κωνσταντινούπολης) ζει στις τουρκικές επαρχίες, στα νότια της Τουρκίας, που βρίσκονται κοντά στα σύνορα με τη Συρία. Ειδικότερα, συνολικά στις επαρχίες Mersin, Adana, Hatay, Kilis, Gaziantep και Sanliurfa ζουν λίγο κάτω από 2 εκατομμύρια Σύριοι (για την απόλυτη λεπτομέρεια, 1.888.292 Σύροι).
Περαιτέρω, το 84% των εκ Συρίας οικογενειών στην Τουρκία διαθέτουν ένα τουλάχιστον άτομο που εργάζεται, αλλά μόνο το 3% των Σύρων κατέχει άδεια εργασίας. Επομένως, κατά οφθαλμοφανές συμπέρασμα, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των Σύρων προσφύγων εργάζεται στην Τουρκία, αλλά κυρίως και κατά κόρο στη ‘‘μαύρη οικονομία’’ (shadow economy). Και μ’ αυτόν τον τρόπο παλεύει για την επιβίωση.
Ενώ ο μέσος κατώτατος μισθός στην Τουρκία είναι 2.943 λίρες (412 ευρώ) και μετά φόρων 2.020 λίρες (282 ευρώ), ένας Σύρος εργαζόμενος στη ‘‘μαύρη αγορά’’ λαμβάνει κάτι παραπάνω από 1.000 λίρες (κοντά στα 150 ευρώ). Ωστόσο, το Ταμείο Επείγουσας Κοινωνικής Ασφάλειας της ΕΕ (EU Emergency Social Safety Net) δίδει 120 λίρες (17-18 ευρώ) για κάθε μέλος οικογένειας Σύρων το μήνα.
Παρά ταύτα, δεν είναι τόσο δραματική η κατάσταση για όλους του Σύρους στην Τουρκία. Σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος ‘‘FEMISE’’ (Forum Euromediterraneen des Instituts de Sciences Economiques https://en.econostrum.info/Syrian-refugees-boost-economic-growth-in-Turkey_a540.html), η μακροπρόθεσμη επίδραση των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία θα είναι ξεκάθαρα θετική και θα επεκτείνει τον ρυθμό αύξησης του Τουρκικού ΑΕΠ τα έτη από το 2017 έως το 2028, από το 1,9 % στο 4%, καθώς οι Σύροι εργαζόμενοι στη χώρα θα είναι 1 εκατομμύριο περίπου. Μάλιστα, από το 2014 έως το 2016 ο αριθμός των ιδρυθέντων από Σύρους εταιριών στην Τουρκία αυξήθηκε κατά 168%. Έτσι, στο τέλος του 2017, 4.793 επιχειρήσεις Σύρων στην Τουρκία είχαν ένα συνολικό μετοχικό κεφάλαιο 39,1 εκατ. ευρώ (247 εκατ. λίρες)!
Επιπρόσθετα, οι διαδικασίες ενσωμάτωσης των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία έχουν προχωρήσει σε σοβαρό ‘‘βάθος’’. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2019/2020, 684.253 Σύροι μαθητές, που τελούν υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας, ενεγράφησαν στα τουρκικά δημόσια σχολεία α’βάθμιας εκπαίδευσης και στα Κέντρα προσωρινής εκπαίδευσης (https://data2.unhcr.org/en/documents/download/74179, σελ. 50), ενώ η UNICEF με ειδικό πρόγραμμα (Conditional Cash Transfer for Education) χρηματοδοτεί την ένταξη των Σύρων προσφυγόπουλων στη μαθησιακή διαδικασία. Παράλληλα, 27.000 Σύροι φοιτούν σε τουρκικά πανεπιστήμια.
H δε Τουρκία πράττει όλα τα παραπάνω με το ‘‘αζημίωτο’’. Από το ευρωπαϊκό κονδύλι των 6 δισ. ευρώ (!), πάνω από 5,6 δισ. έχουν διατεθεί στην Τουρκία. Ήδη 2,4 δισ. έχουν εκταμιευτεί και άλλα 3,5 δισ. έχουν νομικώς κατοχυρωθεί (https://ec.europa.eu/echo/essn_en). Γι’ αυτό και πολλοί Τούρκοι φαίνεται (ή φαινόταν) να αποδέχονται τους Σύρους πρόσφυγες στη χώρα τους. Σχετικήέρευνα το 2016 έδειξε ότι το 72% των Τούρκων ερωτηθέντων δεν είχαν πρόβλημα με τους Σύρους πρόσφυγες (https://foreignpolicy.com/2019/08/27/turkey-cant-host-syrian-refugees-forever-erdogan-assad-idlib-hdp-chp-imamoglu/).
Ποια είναι τα συμπεράσματα, λοιπόν, απ’ όλα τα παραπάνω; Καταρχάς, η Τουρκία έχει καλά καταγεγραμμένους τους Σύρους πρόσφυγες και γνωρίζει που βρίσκονται. Δεδομένου δε ότι το 87% των Σύρων είναι Μουσουλμάνοι και απ’ αυτό το ποσοστό το συντριπτικά υπέρτερο, ήτοι το 74% είναι Σουνίτες (μόνο το 13% των Σύρων είναι Σιίτες), οι Σύροι διαμένουν μάλιστα, έστω υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας, στην ομόθρησκη και ομοδογματική (σουνιτική) Τουρκία. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι τουλάχιστον σ’ αυτό το πεδίο, της θρησκευτικής – πολιτιστικής συνταύτισης ή έστω εγγύτητας, που ενέχει σπουδαία σημασία, σε γενικές γραμμές οι Σύροι της Τουρκίας δεν ζουν και δη από το 2011 και μετά σε ‘‘αφιλόξενο’’ περιβάλλον.
Περαιτέρω, από τον αριθμό των ανδρών και γυναικών, που είναι σχεδόν μοιρασμένος, αλλά και από την ‘‘πολυπληθή’’ παρουσία των παιδιών, συνάγεται ότι μάλλον οι πιο πολλοί Σύροι πρόσφυγες είναι ενταγμένοι σε οικογένειες. Ο δε μεγάλος όγκος των Προσφύγων, σχεδόν τα 2 εκατ. από τα 3,5 εκατ., ζει στις νότιες επαρχίες της Τουρκίας, κοντά στα τουρκοσυριακά σύνορα, ενώ πάνω από μισό εκατομμύριο αριθμεί η κοινότητα των Σύρων στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνθήκες ζωής είναι (αναμενόμενα για ανθρώπους που ‘‘ξεριζώθηκαν’’ από τη χώρα τους) εξαιρετικά δύσκολες για τους περισσότερους απ’ αυτούς, γεγονός που τους αναγκάζει να στραφούν στην ‘‘μαύρη οικονομία’’ της γείτονος, αλλά υπάρχει ένα όλο και πιο ευδιάκριτο και δυναμικό κομμάτι της εκ Συρίας κοινότητας στην Τουρκία που και θα ευημερήσει αλλά και θα τονώσει σημαντικά την Οικονομία της Τουρκίας. Τα προσφυγόπουλα ενσωματώνονται σταθερά στο τουρκικό περιβάλλον και ο Ερντογάν προβαίνει στον ετήσιο προγραμματισμό του και για το 2020, γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω (https://data2.unhcr.org/en/documents/download/74247).
Με δεδομένο, λοιπόν, ότι οι τουρκικές ακτές που ‘‘βλέπουν’’ στο Αιγαίο απέχουν εκατοντάδες χλμ από την Κωνσταντινούπολη (για παράδειγμα η Πόλη απέχει περίπου 400 χλμ από τις απέναντι από τη Λέσβο ακτές), αλλά και 1.200 – 1.300 χλμ από τις επαρχίες της νότιας Τουρκίας, που φιλοξενούν σχεδόν 2 εκατ. Σύριους, το μέγα ερώτημα αφορά το κίνητρο που έχουν (ή πραγματικά θα είχαν) οι Σύροι πρόσφυγες να εγκαταλείψουν την ‘‘ελευθερία’’ της Πόλης ή πχ του Gaziantep ανταλλάσσοντάς την με το ‘‘καθεστώς’’ της Μόριας ή των (υπό κατασκευή) ‘‘κλειστών κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης προσφύγων’’ στην Ελλάδα. Ποιους λόγους έχουν, άραγε, Σύροι οικογενειάρχες, που είναι εγκατεστημένοι στις παραπάνω επαρχίες, να πάρουν τις οικογένειες τους και μετά από ίσως και αρκετά χρόνια διαμονή σ’ αυτές, να ‘‘ρισκάρουν’’ το ‘‘όνειρο’’ της Ευρώπης στην οποία θα τους περιμένουν αυστηροί έλεγχοι και οσονούπω(;) και ‘‘κλειστές δομές’’;
Αναφύεται λοιπόν, έστω και ως ευλογοφανές, το καθολικό συμπέρασμα ότι ο Erdogan μόνο με ‘‘γενικό εξαναγκασμό’’ θα μπορούσε να ‘‘σπρώξει’’ τους Σύρους πρόσφυγες που διαβιούν στην επικράτεια της χώρας του προς την Ελλάδα και την Ευρώπη εν γένει, αν και αυτό (δηλ. ο ‘‘γενικός εξαναγκασμός’’) σφόδρα αμφισβητείται κατά πόσο εφικτό είναι.
Και, κατά δεύτερον, σφόδρα αντιλέγεται κατά πόσο το θέλει. Ο Τούρκος ηγέτης διέθετε ήδη 27 δισ. δολάρια προϋπολογισμό για να δημιουργήσει στη ζώνη της Συρίας, που είχε καταλάβει τον Οκτώβριο του 2019 με την εισβολή του τουρκικού στρατού, 140 χωριά των 5.000 κατοίκων, με σκοπό να εγκαταστήσει σ’ αυτά 700.000 Σύρους. Κατά συνέπεια, ‘‘άλλα’’ ήταν τα ‘‘σχέδια’’ του Erdogan για την εκ Συρίας προσφυγιά.
Αλλά και οι επιπλέον 900.000 Σύροι πρόσφυγες που προέκυψαν λόγω των γεγονότων στο Idlib, δεν φαίνεται να ‘‘φοβίζουν’’ την Ευρώπη, καθότι ο Ρώσος πρεσβευτής στην ΕΕ, Vladimir Chizhov, ήδη διευκρίνισε ότι ο περισσότερος πληθυσμός που έχει εγκαταλείψει το Idlib, μέσω διαδρόμων που άνοιξε η ρωσική στρατονομία με τη βοήθεια του στρατού της Συρίας (δηλ. των δυνάμεων του Assad) έχει διοχετευθεί, όχι προς την Τουρκία, αλλά προς περιοχές της ενδοχώρας που ελέγχονται από τον Assad.
Αποκαλύπτεται, κατά συνέπεια, ότι οι 10.000 αλλοδαποί (13.000 κατά την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ) που επεχείρησαν δια βιαίας ομαδικής εισβολής να εισέλθουν σε ελληνικό έδαφος, δεν είναι κατά πάσα πιθανότητα ‘‘Σύροι πρόσφυγες’’ αλλά μάλλον ένα πολυποίκιλο μίγμα ανθρώπων, που είτε ανήκουν στους 370.932 (μη Σύρους) αιτούντες άσυλο στην Τουρκία (https://www.refworld.org/publisher,UNHCR,,TUR,5e1732e216,0.html), είτε σε διάφορες άλλες ομάδες αλλοδαπών που δεν διαθέτουν (καθόλου;) ‘‘προσφυγικό προφίλ’’ και είναι πρακτικά ‘‘παράτυποι μετανάστες’’.
Παρών και καίριος στόχος του Erdogan είναι να ‘‘πείσει καταναγκαστικά’’ τις ηγεσίες των ευρωπαϊκών χωρών, έτσι ώστε να παρέμβουν προς τον Putin, πείθοντάς τον να σταματήσει τη στρατιωτική υποβοήθηση των δυνάμεων του Assad στην επέλασή τους κατά του τουρκικού στρατού. Και γι’ αυτό ο Τούρκος Πρόεδρος ‘‘παζαρεύει’’ και ωμά εκβιάζει ταυτόχρονα, με ‘‘όπλο’’ το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό, γνωρίζοντας καλά ότι το ‘‘παιχνίδι’’ των εκβιασμών πρέπει να το εκδηλώνει σε επιλεγμένα χρονικά σημεία και να το επιχειρεί έχοντας ιδιαίτερη αντοχή και επιμονή στην άσκηση πίεσης. Σ’ αυτόν τον εκβιασμό, Ελλάδα και Ευρώπη, σύσσωμα και με μια φωνή, οφείλουν να αντιταχθούν. Διότι η Ιστορία ‘‘γράφει’’ και δεν ‘‘ξεγράφει’’…
Κατερίνη, 3/3/2020
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
