Για τους αριθμούς λένε ότι δεν εκφράζουν πάντα την αλήθεια αλλά αυτό που εγώ γνωρίζω είναι ότι χωρίς τους αριθμούς δεν αποκρυσταλλώνονται οι γεωπολιτικοί σχεδιασμοί, δεν εφαρμόζεται η πολιτική, μήτε είναι διαχειρίσιμη η Οικονομία. Θα σας πω, λοιπόν, μια άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία, μια ιστορία γεμάτη με αριθμούς, όμως μια ιστορία που έχει να κάνει με το μέλλον της Ευρώπης, με τη θέση της Ελλάδος σε αυτό και προπαντός με τους περιφερειακούς συσχετισμούς και τις γεωπολιτικές αναταράξεις. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), ως το λεγόμενο ‘‘μεταβατικό’’, προ της ‘‘κλιματικά ουδέτερης’’ εποχής, καύσιμο είναι η κεντρική έννοια στην ιστορία αυτή και μάλιστα ίσως αποδειχθεί και η ‘‘γεννήτρια’’ μιας ευρύτερης ανασύνθεσης του γεωστρατηγικού σκηνικού στην Ήπειρο μας.
Ξεκινώντας, καταγράφω ότι το 2010 με συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου στα 422 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (δισ. κ.μ.), η παραγωγή της Ευρώπης κάλυπτε το 30% της ζήτησης. Η δε εξάρτησή της από τις εισαγωγές έφτανε το 70% και από το ρωσικό αέριο το 32%. Το 2020, δέκα χρόνια μετά, η συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη ήταν 458 δισ. κ.μ. H δική της παραγωγή περιορίστηκε σε μόλις 47,8 δισ. κ.μ. και η εξάρτησή από τις εξαγωγές τρίτων χωρών εκτοξεύτηκε στο 90% και από τη Ρωσία στο 43% (Χρύσα Λιάγγου Καθημερινή 24-10-2021, ‘‘Η ενεργειακή κρίση αναβαθμίζει την Ανατολική Μεσόγειο’’).
Από την άλλη, χρησιμοποιώντας μια ανάλυση βασισμένη στα συγκριτικά γεωλογικά δεδομένα, η Ερευνητική Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (US Geological Survey) εκτίμησε ότι τα ακόμη μη ανακαλυφθέντα αλλά τεχνικώς ανιχνεύσιμα αποθέματα συμβατικού φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο είναι 286,2 τρισ. κυβικά πόδια (κ.π.), δηλαδή 8,1 τρισ. κυβικά μέτρα (κ.μ.) (https://pubs.usgs.gov/fs/2021/3032/fs20213032.pdf).
Οι δε Αμερικανοί, δεδομένου ότι παράγουν άφθονο σχιστολιθικό αέριο (shale gas), επιλέγουν μετά να το υγροποιούν προς εξαγωγή. Οι εξαγωγές τους, λοιπόν, σε LNG την τελευταία πενταετία όχι απλά είναι εντυπωσιακές αλλά πρωτοφανών και κολοσσιαίων διαστάσεων. Ενώ το 2015 οι εξαγωγές τους ήταν 28.381 εκατ. κ.π., δηλαδή 804 εκατ. κ.μ., το 2020 ανήλθαν στα 2.389.963 εκατ. κ.π., δηλαδή στα 67 τρισ. κ.μ. Την ποσότητα αυτήν εξήγαγαν μέσω μεταφορικών πλοίων δια θαλάσσης. Οι αμερικανικές εξαγωγές στην Ελλάδα ήταν το 2018 3.722 εκατ. κ.π., ήτοι 105 εκατ. κ.μ., το 2019 14.643 εκατ. κ.π., δηλαδή 415 εκατ. κ.μ., και το 2020 48.403 εκατ. κ.π., ήτοι 1,3 δισ. κ.μ. (όλα αυτά μπορείτε να τα δείτε στη διεύθυνση https://www.eia.gov/dnav/ng/ng_move_expc_s1_a.htm).
Περαιτέρω, στην Ευρώπη υφίστανται 28 μεγάλης κλίμακας τερματικοί σταθμοί LNG, εκ των οποίων οι 24 βρίσκονται σε χώρες της ΕΕ και οι 4 στην Τουρκία. Από αυτούς τους 28 τερματικούς σταθμούς, οι 23 βρίσκονται στο έδαφος (σε κομμάτι ευρωπαϊκής ενδοχώρας), 4 σταθμοί είναι πλωτές μονάδες σε θαλάσσια ύδατα ενώ ο σταθμός LNG στη Μάλτα συνδυάζει επίγεια και επιθαλάσσια μονάδα. Το 2017 η ικανότητα επαναεριοποίησης (regasification capacity) των 28 μεγάλων ευρωπαϊκών τερματικών σταθμών ήταν 227 δισ. κ.μ., η οποία ποσότητα θα μπορούσε να καλύψει περίπου το 40% των ετήσιων ευρωπαϊκών αναγκών σε φυσικό αέριο (ίδετε στηδιεύθυνση https://www.kslaw.com/attachments/000/006/010/original/LNG_in_Europe_2018_-_An_Overview_of_LNG_Import_Terminals_in_Europe.pdf?1530031152). Η δε εφεδρική ικανότητα (spare capacity) της ΕΕ είναι 150 δισ. κ.μ. με την προοπτική να αυξηθεί κατά άλλα 22 δισ. κ.μ. (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/IP_19_1531).
Όλα τα παραπάνω δεδομένα μπορεί να συνιστούν έναν κατακλυσμό αριθμών, ωστόσο η συνδυαστική σκέψη επί των μεγεθών που εκφράζονται αριθμητικά οδηγεί σε ένα πρώτο επίπεδο συμπερασμάτων:
Πρώτον, η Ευρώπη (τουλάχιστον στο παρόν) ‘‘διψάει’’ για φυσικό αέριο και εισάγει το 90% των ποσοτήτων που χρησιμοποιεί ετησίως. Οι μισές σχεδόν από αυτές τις ποσότητες προέρχονται από τη Ρωσία. Η εξάρτηση της Ευρώπης, επομένως, από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι πέρα ως πέρα εξόφθαλμη.
Δεύτερον, η Ανατολική Μεσόγειος είναι το καινούργιο και πολύτιμο ευρωπαϊκό ‘‘El Dorado’’. Με δεδομένο ότι το 2020 η Ευρώπη κατανάλωσε 458 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου, εφόσον αληθεύει ότι το υποθαλάσσιο απόθεμα της Ανατ. Μεσογείου είναι 8,1 τρισ. κ.μ., τότε, αν, καθ’ υπόθεση εργασίας, εξορυσσόταν όλο αυτό το απόθεμα, θα έφθανε να καλύψει πλήρως τις ευρωπαϊκές ανάγκες σε φυσικό αέριο για σχεδόν μια 20ετία. Η Ανατ. Μεσόγειος ενδιαφέρει, συνεπώς, γενικά τους Δυτικούς (Ευρωπαίους και Αμερικανούς) ως εναλλακτική πηγή ενεργειακής τροφοδότησης.
Τρίτον, οι Αμερικανοί, από την άλλη πλευρά, εξάγουν φυσικό αέριο (λόγω της επανάστασης του fracking και της εν συνεχεία υγροποίησης του σχιστολιθικού αερίου) σε ποσότητες αστρονομικές! Αν η Ανατ. Μεσόγειος διαθέτει (προς εντοπισμό και εξόρυξη) ποσότητες θεωρητικά 8,1 τρισ. κ.μ., οι Αμερικανοί ήδη το 2020 και μόνο εξήγαγαν 8πλάσιες ποσότητες φυσικού αερίου (σε υγρή μορφή, LNG δηλαδή) από όσες έχει στη θεωρία όλη η Ανατ. Μεσόγειος! Η άνοδος, μάλιστα, των εξαγωγών αμερικανικού φυσικού αερίου προς τη χώρα μας ήδη μόλις τα 3 τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί κατακόρυφα και άκρως εντυπωσιακά. Οι Αμερικανοί, λοιπόν, μπορούν κυριολεκτικά να πλημμυρίσουν όλον τον πλανήτη με LNG!
Τέταρτον, η αποθηκευτική ικανότητα των ευρωπαϊκών τερματικών σταθμών LNG είναι τέτοια (227 δισ. κ.μ. + 150 δισ. κ.μ. εφεδρική αποθηκευτική ικανότητα + 22 δισ. κ.μ. η υπό επέκταση ικανότητα = σχεδόν 400 δισ. κ.μ.) που μπορεί, εφόσον αξιοποιηθεί στο έπακρο φυσικά, να καλύψει σε πολύ σημαντικό βαθμό (αν και όχι ακόμη στο απόλυτο) τις ετήσιες ανάγκες της Ευρώπης σε φυσικό αέριο που είναι (οι ανάγκες αυτές) άνω των 450 δισ. κ.μ.
Περαιτέρω, συνεχίζοντας την έρευνα της πραγματικότητας μέσω των αριθμών (και όχι την αριθμολαγνεία), πρέπει να επισημανθεί ότι ο περίφημος αγωγός EastMed, ο οποίος θα εκτείνεται σε 1.900 χιλιόμετρα από τη Λεκάνη της Λεβαντίνης μέχρι και την Ιταλία, προβλέπεται, κατά τον υφιστάμενο σχεδιασμό του, να μεταφέρει αρχικά προς την Ευρώπη 10 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ανά έτος. Το έργο συμπεριλαμβάνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα έργα κοινού ενδιαφέροντος (PCI), τα οποία αναγνωρίζονται ως προτεραιότητα για το ενεργειακό ισοζύγιο της Ευρώπης ενώ ήδη από τον Μάιο του 2020 χορηγήθηκε στο έργο ‘‘EastMed’’ και στον αγωγό ‘‘Ποσειδών’’, το καθεστώς έργου εθνικής σημασίας και δημοσίου συμφέροντος από το Ελληνικό Κοινοβούλιο (https://depa-int.gr/eastern-mediterranean-pipeline/).
Από την άλλη πλευρά, η άνω πληροφορία πρέπει να παραλληλιστεί με τα εξής δεδομένα: Ο τερματικός σταθμός LNG στο Idku της Αιγύπτου έχει αποθηκευτική ικανότητα 7,2 εκατ. τόνων ανά έτος (http://abarrelfull.wikidot.com/elng-idco-lng-terminal), ενώ ο αντίστοιχος τερματικός σταθμός στην Damietta διαθέτει ικανότητα αποθήκευσης 5 εκατ. τόνων LNG ανά έτος (https://www.gem.wiki/Damietta_Segas_LNG_Terminal#cite_note-igu20-3).
Επιπρόσθετα, τo έργο του Ανεξάρτητου Συστήματος Φυσικού Αερίου Αλεξανδρούπολης (FSRU) περιλαμβάνει υπεράκτια πλωτή μονάδα παραλαβής, αποθήκευσης και αεριοποίησης LNG. Το έργο θα αποτελέσει την πύλη εισαγωγής φυσικού αερίου στην Ελλάδα δυναμικότητας παροχής 6,1 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως και αποθήκευσης 170 χιλ. κ.μ. LNG και θα έχει επίσης τη δυνατότητα να συνδεθεί με τον περιβόητο αγωγό TAP (ίδετε http://www.gastrade.gr/%CE%B7-%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1/to-%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF.aspx). Το σπουδαίο νέο, όμως, είναι ότι η αμερικανική Exxon Mobil ενδιαφέρεται για τη δημιουργία FSRU (και) στον Βόλο. Ο πλωτός αυτός σταθμός θα μπορεί να εξυπηρετήσει έως 46 φορτία LNG ετησίως για τη μεταφορά έως και 4,3 δισ. κυβικών μέτρων υγροποιημένου φυσικού αερίου (https://www.capital.gr/epixeiriseis/3591773/i-agnosti-ependusi-sto-bolo-pou-kinise-to-endiaferon-tis-exxonmobil).
Επίσης, ο τερματικός σταθμός της Ρεβυθούσας, μετά την αναβάθμιση του, θα μπορεί να παραλαμβάνει και επεξεργάζεται τριπλάσιες ποσότητες φυσικού αερίου και να τροφοδοτεί το εθνικό σύστημα μεταφοράς και κατ’ επέκταση και το ευρωπαϊκό με 5,2/5,3 δισ. κ.μ. ετησίως. Ο δε τερματικός σταθμός του Βασιλικού στην Κύπρο (πιθανώς όταν θα λειτουργήσει από τον Σεπτέμβριο του 2022) στοχεύει στην παροχή επαναεριοποιημένου φυσικού αερίου 2,44 δισ. κ.μ. τον χρόνο (https://energypress.gr/news/ta-syn-kai-plin-ton-lyseon-gia-tin-asfaleia-efodiasmoy-tis-kyproy-ti-ginetai-me-apothikeysi). Τέλος, ο τερματικός σταθμός LNG στο κροατικό νησί Krk έχει μέγιστη ικανότητα τροφοδότησης 2,6 δισ. κ.μ. ετησίως (https://ec.europa.eu/inea/en/news-events/newsroom/first-croatian-lng-terminal-officially-inaugurated-krk-island).
Σε ένα δεύτερο επίπεδο συμπερασμάτων, λοιπόν, καταλήγει κανείς στη σκέψη ότι την ποσότητα τροφοδότησης, ως εναλλακτικής πηγής, του Eastmed στο ευρωπαϊκό δίκτυο αερίου (10 δισ. κ.μ. τον χρόνο) μπορεί να την υπερκαλύψουν συνδυαστικά οι περιφερειακοί σταθμοί LNG της Ανατολικής Μεσογείου (Idku, Damietta, Fsru Αλεξανδρούπολης και Βόλου, Krk, Βασιλικό). Αυτή δε η διαπίστωση ωθεί ορισμένους σε δεύτερες σκέψεις για το μεγαλειώδες έργο του Eastmed. Δεν θεωρώ τυχαίο, λοιπόν, το γεγονός ότι ο Αμερικανός πρέσβης στη χώρα μας Geoffrey Pyatt ήδη εξέφρασε (σκοπίμως;) σοβαρές αμφιβολίες για την εφικτότητα και βιωσιμότητα του ‘‘Eastmed project’’ (https://www.businessdaily.gr/oikonomia/50010_dyskoli-i-eyropaiki-hrimatodotisi-gia-ton-agogo-aerioy-eastmed).
Σε όλα τα παραπάνω, πάντως, την κινητήρια ισχύ ενέχει το δόγμα της διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας (diversification dogma) όσον αφορά την ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια της Ευρώπης (https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/european-energy-diversification-how-alternative-sources-and-routes-can-bolster-energy-security-and-decarbonization/) το οποίο έχουν ασπαστεί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί. Κεντρικό δε ρόλο στην υλοποίηση αυτής της στρατηγικής διαδραματίζει η κοινή δήλωση ΕΕ-ΗΠΑ του Ιουλίου του 2018 (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/IP_19_1531)
με βάση την οποία ο (πιο ωμός στην έκφραση) τότε Αμερικανός Πρόεδρος D. Trump δεν έκρυψε καθόλου (αντιθέτως, με στόμφο επιβεβαίωσε) ότι οι ΗΠΑ σκόπευαν να προωθήσουν τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου στην Ευρώπη (https://www.reuters.com/article/us-lng-europe-trump-idUSKBN1KG275)!
Παρά ταύτα, το εγχείρημα αυτό δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε αυτονόητο. Πέρα από τις όποιες ανελαστικότητες έχουν οι αγορές LNG παγκοσμίως, η χρήση γενικά τoυ φυσικού αερίου φαίνεται να έχει ‘‘ημερομηνία λήξης’’, καθώς ισχυρούς ποσοτικούς και χρονικούς περιορισμούς στις εκπομπές των ορυκτών καυσίμων δεν θέτει μόνο η Οικουμενική Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα (2015) αλλά κυρίως, μια που επικεντρωνόμαστε στην Ήπειρό μας, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal) και το πακέτο ευρωνομοθεσίας για το Περιβάλλον ‘‘Fit for 55’’ (https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-european-green-deal/package-fit-for-55).
Εξάλλου, στον παρόντα χρόνο οι αποθηκευτικές μονάδες φ.α. στην Ευρώπη έχουν υψηλή πληρότητα (80%, ίδετε Georg Zachman, Bruegel senior fellow, Does Europe have enough gas?) ενώ η Ρωσία του Putin, κρατώντας ένα σπουδαίο γεωπολιτικό ‘‘χαρτί’’ στα χέρια της, ετοιμάζεται να ανοίξει ξανά τις ‘‘κάνουλες’’ για να ρεύσει αέριο προς την Ευρώπη (https://www.liberal.gr/world/anoigoun-oi-rosikes-kanoules-fusikou-aeriou-pros-tin-europi/410814), προσφέροντας έτσι επάρκεια στις ευρωπαϊκές ανάγκες.
Ωστόσο, το LNG, ως μεταβατικό καύσιμο (μέχρι την έλευση της απολύτως(;) ‘‘πράσινης’’ νέας εποχής) δεν είναι διόλου ‘‘χαμένη υπόθεση’’. Θεωρώ δε ότι δύο είναι τα βασικά πεδία στην Ευρώπη στα οποία στην παρούσα φάση παίζεται όλο το ‘‘παιχνίδι’’ υπό την παρακολούθηση των Αμερικανών, που παράγουν απίστευτες ποσότητες LNG.
To πρώτο είναι η νέα ‘‘πράσινη’’ ευρωπαϊκή ταξινομία. Ο Κανονισμός 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (Κανονισμός για την ταξινομία (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R0852&from=EN) έχει ήδη δημιουργήσει μια φιλόδοξη και ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή στρατηγική για τη διενέργεια επενδύσεων στο ενωσιακό πλαίσιο, με στόχο τον αναπροσανατολισμό των ροών κεφαλαίων προς την ‘‘πράσινη ανάπτυξη’’. Υπό αυτό το καίριο δεδομένο, τα τεχνικά κριτήρια ελέγχου για ‘‘μεταβατικές οικονομικές δραστηριότητες’’ θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι αυτές ‘‘οδηγούν’’ προς την κατεύθυνση της κλιματικής ουδετερότητας και της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
Εν αναμονή, λοιπόν, της θεσμικής τοποθέτησης της ΕΕ περί του αν το φυσικό αέριο μπορεί, με βάση την ενωσιακή ταξινομία (https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/banking-and-finance/sustainable-finance/eu-taxonomy-sustainable-activities_en), να θεωρηθεί ‘‘μεταβατικό καύσιμο’’ και άρα και επιλέξιμο επενδυτικό πεδίο, όλα δείχνουν ότι οι όποιες (ισχυρές) διαφωνίες (https://www.wwf.eu/?4589441/No-gas-in-green-Taxonomy—150-NGOs-urge-EU-Commission) είναι πιθανόν να καμφθούν. Το πρώτο κόμμα στη Γερμανία, το SPD του νέου(;) Καγκελάριου Olaf Scholz πιέζει για τη συμπερίληψη του φυσικού αερίου στην καινούργια ενωσιακή ταξινομία, (https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/germanys-spd-pushes-for-inclusion-of-gas-in-eu-green-finance-taxonomy/), εις αντάλλαγμα της συμπερίληψης αυτής οι Γερμανοί συμφώνησαν με τους Γάλλους να συνιστά και η πυρηνική ενέργεια συμβατό με την ‘‘πράσινη’’ μετάβαση ενεργειακό μέσο (https://www.welt.de/wirtschaft/plus234666966/EU-Pakt-Deal-mit-Macron-Ploetzlich-gibt-Merkel-ihr-Ja-fuer-die-Atomkraft.html), η δε Επίτροπος Ursula von der Leyen, πρόσφατα, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ‘‘ευλόγησε’’ τις γαλλο-γερμανικές επιλογές (‘‘we need a stable source, nuclear; and during the transition, of course, natural gas, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_21_5458).
Το δεύτερο κρίσιμο πεδίο για το LNG και την εφαρμογή του δόγματος της διαφοροποίησης των ευρωπαϊκών ενεργειακών πηγών είναι η κατάληξη του περίφημου εγχειρήματος του Nord Stream 2. Με τον αγωγό αυτόν, που είναι κατασκευαστικά έτοιμος, οι Ρώσοι θα μπορούν να στέλνουν στη Γερμανία κάθε χρόνο 110 δισ. κ.μ. φ.α. (https://www.gazprom.com/projects/nord-stream2/), δηλαδή ποσότητα που αντιστοιχεί στο ¼ της συνολικής ετήσιας ευρωπαϊκής κατανάλωσης!
Αντιλαμβάνεται κανείς άμεσα, λοιπόν, το ενδιαφέρον των Αμερικανών να σταματήσει το project. Καθοριστικό ρόλο, εν προκειμένω, θα παίξει, κατά τη γνώμη μου, η ευρωπαϊκή νομοθεσία που καλείται ‘‘τρίτο ενεργειακό πακέτο’’ (https://ec.europa.eu/energy/topics/markets-and-consumers/market-legislation/third-energy-package_en) και ειδικότερα η ντιρεκτίβα 2009/73/ΕU (Gas Directive), η οποία αν εφαρμοστεί κατά γράμμα, μπορεί να τινάξει, προς χάριν και τέρψιν των Αμερικανών, όλο το εγχείρημα του Nord Stream 2 στον αέρα.
Εξηγώντας, αναφέρω ότι η ‘‘Nord Stream 2 Α.G.’’, θυγατρική εταιρία της εταιρίας-παραγωγού του φυσικού αερίου που θα διοχετεύεται μέσω του Nord Stream 2 στην Ευρώπη, δηλαδή της πασίγνωστης ‘‘Gazprom’’, είναι αυτή που θα διαχειρίζεται τον εν λόγω αγωγό. Με βάση όμως την ευρωπαϊκή νομοθεσία (άρ. 9 του άνω Κανονισμού) η εταιρία που παράγει το φυσικό αέριο δεν δικαιούται να ασκεί άμεσα ή έμμεσα έλεγχο επί εταιρίας που είναι διαχειριστής συστήματος μεταφοράς φυσικού αερίου. Το γεγονός, επομένως, ότι η ‘‘Νοrd Stream A.G.’’, ως διαχειρίστρια του σπουδαίου αυτού αγωγού, ελέγχεται από την παραγωγό εταιρία ‘‘Gazprom’’ μπορεί να βάλει ακόμα και οριστικό νομικό φραγμό στα ρωσο-γερμανικά σχέδια (file:///C:/Users/user/Downloads/2401-Artikeltext-2721-1-10-20200722%20(1).pdf).
Πάντως, το τι ακριβώς θα επακολουθήσει στα δύο κρίσιμα πεδία μένει να το δούμε. Το σίγουρο όμως είναι ότι η ακύρωση εγχειρημάτων όπως είναι ο Nord Stream 2 (κατά μείζονα λόγο) ή και ο Eastmed, προς χάριν της προώθησης, στο πλαίσιο της εναλλακτικότητας των (μεταβατικών) πηγών ενέργειας, του LNG (που παρεμπιπτόντως διαθέτουν σε υπεραφθονία οι Αμερικανοί), θα φέρει ρήγματα στην υπάρχουσα περιφερειακή γεωπολιτική αρχιτεκτονική. Ειδικά η Ελλάδα, πάνω στον καμβά της πραγματοποίησης του Eastmed, ‘‘ύφανε’’ (θα τολμούσα να γράψω) πρωτοφανείς, σε βάθος και σημασία, και ίσως μέχρι τούδε ‘‘αδιανόητες’’ συμμαχικές συμπορεύσεις στη σύγχρονη ιστορία της. Τελειώνω, λοιπόν (αν και το ζήτημα με το οποίο καταπιάστηκα μάλλον είναι ‘‘ατελείωτο’’), υπογραμμίζοντας εμφατικά και προειδοποιώντας ότι θα ήταν μέγα και ιστορικό στρατηγικό μας λάθος να αφήσουμε τον Eastmed στην…. τύχη του (και στις ‘‘αποφάσεις της αγοράς’’, όπως είπε ο Πρέσβης Geoffrey Pyatt), καθώς αυτός ήδη έχει επαναπροσδιορίσει ad hoc τους γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς σχεδιασμούς μας. Όσο δε αφορά το LNG, το ‘‘μέγα παίγνιο’’ είναι ακόμη εν εξελίξει παγκοσμίως και ίσως ‘‘φουντώσει’’ και περισσότερο…
Κατερίνη, 3/11/2021
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
