( Στη μνήμη του Ευθύμη Χαλκίδη)
Πριν από ένα μήνα έμαθα το θάνατο του Ευθύμη Χαλκίδη, αρκετά καθυστερημένα. Και θυμήθηκα το καλοκαίρι του 2010, όταν παρουσιάστηκε στην Κατερίνη το βιβλίο του «ΜΑΡΙΑ ΝΤΟΛΟΡΕΣ». Το βιβλίο του Χαλκίδη στέκεται στη μετανάστευση της δεκαετίας του 1960 στη Δυτική Γερμανία.
Όσα δεν πρόλαβα να πω σ’ εκείνη την παρουσίαση, αισθάνθηκα την ανάγκη να τα πω σήμερα, σαν ένα χρέος τιμής και να κάνω κάποιες σκέψεις.
Τη λέξη ξεριζωμό βρήκε ο λαός μας για να χαρακτηρίσει τη μετανάστευση και την προσφυγιά.
Ο ξεριζωμός από τον τόπο που γεννήθηκες και μεγάλωσες είναι μια οδυνηρή διαδικασία, το λέει άλλωστε και η λέξη. Όταν βγάζω ένα φυτό ή ένα δέντρο από το χώμα, όταν δηλαδή το ξεριζώνω και δεν το φυτεύω αλλού, ξεραίνεται, πεθαίνει.
Αλλά ακόμη και όταν το μεταφυτεύεις, σοκάρεται, δεν μπορεί να συνέλθει, και πάλι πεθαίνει. Για αυτό οι γεωπόνοι συνιστούν να παίρνουμε τη ρίζα του φυτού με λίγο χώμα, έτσι ώστε να προσαρμοστεί πιο εύκολα στη νέα θέση, στη νέα πατρίδα του. Για αυτό και ο μετανάστης ή ο πρόσφυγας φροντίζει, όπως ο γεωργός, να πάρει «λίγο χώμα στις ρίζες του», τα ήθη και τα έθιμα της πατρίδας του δηλαδή, αναμνήσεις και αναμνηστικά, έτσι ώστε το ρίζωμα στο νέο τόπο να γίνει λιγότερο οδυνηρό.
Κρύο πράγμα η ξενιτιά, αλλος τόπος, άλλοι άνθρωποι, άλλη γλώσσα και ήθη, άλλη κατοικία. Και όταν όλα αυτά συνοδεύονται με άσχημες συνθήκες εργασίας, το πράγμα καταντά ανυπόφορο.
«Η παιδική ηλικία είναι η πρώτη μας πατρίδα».
Το είδαμε σαν σύνθημα γραμμένο σε τοίχο και θυμήθηκα το βιβλίο του Γιώργου Φαρσακίδη «Η πρώτη πατρίδα» στο οποίο γράφει με τόση νοσταλγία για την πρώτη του πατρίδα, την Οδησσό.
Η πρώτη πατρίδα λοιπόν , ίσως και η μοναδική;
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ξεριζωμός, είτε για λόγους οικονομικούς, η λόγω πολέμου, το ίδιο οδυνηρός. Η Ελλάδα ήταν και είναι χώρα μεταναστών και προσφύγων. Το ίδιο ήταν και η Πιερία ως νομός. Στις αρχές του 20ου αιώνα βρέθηκαν στις ΗΠΑ συντοπίτες μας από Λιτόχωρο, Κολινδρό, Κατερίνη.
Η δημιουργία εθνικών κρατών και η διαδικασία τελικής γεωγραφικής διαμόρφωσης της επικράτειάς τους συνετέλεσε στο προσφυγικο φαινόμενο.
Το 1912 και το 1923 ήταν οι Οθωμανοί και οι Έλληνες. Το 1929 και 1939 οι Έλληνες πόντιοι από την Σοβιετική Ένωση, η αναγκαστική μετακίνηση χιλιάδων χωρικών στον Εμφύλιο πόλεμο (1946-1949) , η προσωρινή μετανάστευση σε αραβικές χώρες και αυτή στη Δ. Γερμανία τη δεκαετία του 1960-70.
Στην Οθωμανοκρακρατούμενη Ελλάδα, ήταν ο παροικιακός ελληνισμός (Αίγυπτος, Οδησσός, Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, κεντρική Ευρώπη).
Έφυγαν, άλλοι για να κερδίσουν, άλλοι για να επιζήσουν.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ
Το 1953 η μισθοί είχαν το 65% της αξίας των προπολεμικών μισθών. Το 1958 υπήρχαν στην Ελλάδα 3.500 φυλακισμένοι και εξόριστοι για πολιτικούς λόγους.
Την ίδια περιόδου ο Σπύρος Μαρκεζίνης δήλωνε ότι 200 πλούσιες οικογένειες, όλες και όλες, ελέγχουν την Ελλάδα. Την πρώτη του Μάη το 1960 γίνεται η μαζικότερη πρωτομαγιάτικη απεργιακή συγκέντρωση. Συλλαμβάνεται ο εγκληματίας πολέμου Μερντεν από την ελληνική κυβέρνηση και απελευθερώνεται με παρέμβαση της κυβέρνησης της Δυτικής Γερμανίας. Το 1961 υπογράφεται η συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ ενώ στην Ελλάδα παρατηρείται μία ανάπτυξη στη βιομηχανία που όμως είναι στρεβλή, δεν είναι αυτοδύναμη , δεν μπορεί να απορροφήσει το εργατικό δυναμικό αλλά, το κυριότερο, τα αποτελέσματα της δεν τα καρπώνεται η εργατική τάξη . Τα βαθύτερα αίτια έχουν να κάνουν με την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού . Η συμφωνία σύνδεσης δίνει τη νομική και πραγματική δυνατότητα να μεταναστεύσουν Έλληνες, κυρίως στη Δυτική Γερμανία , οι περισσότεροι από Θράκη, Ήπειρο, Μακεδονία.
Το 1960 οι άνεργοι στη χώρα μας έφταναν τις 250.000, ενώ το 1962 το κόστος εργασίας ανέρχονταν μόλις στο 50% του μέσου κόστους στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου πρόνοιας το 37% του πληθυσμού ήταν άποροι
Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Μετανάστευση ονομάζουμε τη διαδικασία εσωτερικής ή εξωτερικής μετακίνησης πληθυσμών κυρίως από τα φτωχά λαϊκά στρώματα για λόγους οικονομικούς.
Η προϋπόθεση των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων, ακόμη και για την έκδοση άδειας οδήγησης και οι χαμηλές τιμές γεωργικών προϊόντων συνέβαλαν στο μεταναστευτικο πρόβλημα.
Στα 1957-1966 υπολογίζεται ότι μετανάστευσαν 679. 000 (με τους 185.000 από το 1957 εως το 1961) και τους 494.000 από το 1964 έως το 1966)
Παράλληλα συντελείται μία άλλη διαδικασία, αυτή της εσωτερικής μετανάστευσης στην Αθήνα, που από 1.378.000 κατοίκους το 1951, εκτοξεύεται στα 3.500.000 το 1980 .
Οι Έλληνες μετανάστες είχαν το μικρότερο ποσοστό σε ειδικευόμενους εργάτες
από άλλες εθνότητες στη Δυτική Γερμανία και απασχολούνταν στις αντίστοιχες δουλειές. Το ποσοστό των εργατικών ατυχημάτων το 1977 ήταν 22% για τους Έλληνες και 8,7% για τους Γερμανούς.
Το 1960-1975 οι Έλληνες μετανάστες ήταν το 30% του εργαζόμενου πληθυσμού της Ελλάδας.
Μετακινούνται κυρίως τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα, δηλαδή οι εν δυνάμει κοινωνικοί και πολιτικοί αντίπαλοι της άρχουσας τάξης και έτσι μειώνεται η λαϊκή δυσαρέσκεια.
Υπήρξε επιδείνωση της δημογραφικής κατάστασης, νέοι άνθρωποι δυναμικές παραγωγικές ηλικίες φεύγουν από την Ελλάδα (μείωση των καταναλωτών και του εργατικού δυναμικού) δημιουργούνται προβλήματα ανατροφής και μόρφωσης των παιδιών. Τα μεταναστευτικά εμβάσματα κατευθύνονται κυρίως για στέγαση και καταναλωτικές δαπάνες.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΜΑΡΙΑ ΝΤΟΛΟΡΕΣ»
Ο Ευθύμης Χαλκίδης έγραψε ένα θαρραλέο βιβλίο που λέει αλήθειες, δεν μασά τα λόγια του και το έχει γράψει από τη σκοπιά των ταπεινών και καταφρονεμένων.
Με την έννοια αυτή είναι ένα πολιτικό βιβλίο και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι συνέχεια του «παπα- Λόχερ απολογήσου» που έγραψε μαζί με τον Μιλτιάδη Τερζόπουλο.
Ο Ευθύμης ξαναβρίσκει μπροστά του Γερμανούς κεφαλαιοκράτες, 20 χρόνια μετα, αυτή τη φορά όχι ως στρατιωτικούς κατακτητές αλλά πάντα ως εκμεταλλευτές, είτε της ελληνικής οικονομίας είτε των Ελλήνων εργαζομένων, νεαρός και όχι παιδί πια.
Η ιστορία μπορούσε να έχει και συνέχεια πατώντας στη σημερινή πραγματικότητα. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι η Ζήμενς έκανε το κουμάντο και επι Χίτλερ και επι Αντενάουερ και επί Βίλι Μπραντ αλλά και αργότερα επι Μέρκελ.
Πιστεύω ότι η ερωτική περιπέτεια του Ευθύμη Χαλκίδη, που αποτυπώνεται στον τίτλο του βιβλίου, είναι το πρόσχημα, το όχημα που τον μεταφέρει σε φιλοσοφικά μονοπάτια και κοινωνικούς προβληματισμούς για την ανθρώπινη περιπέτεια και το δύσκολο δρόμο του «Να ανθρωπέψει ο άνθρωπος».
Έβγαλε φτερά σαν τον Ίκαρο και απογειώθηκε από τον ερωτικό άνεμο πίστευε ότι θα ξέφευγε από την καθημερινή μιζέρια και την αγριότητα του γερμανικού καπιταλισμού
Η «ΜΑΡΙΑ ΝΤΟΛΟΡΕΣ» ήταν η ουτοπία του, η χώρα του πουθενά και του παντού .
Προσγειώθηκε, όπως συνήθως συμβαίνει με τους Ίκαρους. Ο ορφανός έρωτας, διαρκής και αθάνατος, γιατί δεν έδεσε τα δύο μισά, δεν πάτησε στη γη για να σβήσει .
Ο Ευθύμης, ασυμβίβαστος, ανελέητος κατήγορος των αδικητών και της θρησκοληψίας , λαϊκός διανοητής, απόλυτος μερικές φορές.
«Μονόλυκος», βάδισε το μοναχικό δρόμο του ξεχωριστού. Μάστορας του λόγου, με δυνατές αφηγήσεις, κινηματογραφική γραφή, γλωσσοπλάστης, που χρησιμοποιούσε ένα μείγμα από στοιχεία του Ζουράρη, Σκαρίμπα, Βάρναλη, Καζαντζάκη και Πανούση.
Ήταν εργάτης του πνεύματος με καταγωγή από τον Τρίλοφο, γενέτειρα ανήσυχων και δημιουργικών ανθρώπων. Κάποιοι από αυτούς δεν έστερξαν να πλαισιώσουν το συλλογικό αγώνα , αλλά κατά καιρούς ήταν συνοδοιπόροι
Η γενιά των Τερζοπουλαίων, ο Τάκης, ο Θόδωρος, ο Μιλτιάδης, ο Νίκος και άλλοι, άλλος σκηνοθέτης, άλλος γραμματέας του Α.Κ.Ε. στην Πιερία, άλλος καθηγητής πανεπιστημίου, άλλος δήμαρχος Μακρονησιώτης, άλλος γιατρός και ο Ευθύμης, που δεν έβγαλε πανεπιστήμια όμως δεν υπολείπεται σε αξία.
Αριστοκράτης προλετάριος, με μια κρυφή έπαρση, με το κεφάλι ψηλά σαν περισκόπιο υποβρυχίου, με ερευνητικό βλέμμα για τα ανθρώπινα έργα, αργό βάδισμα για να προλαβαίνει τα τεκταινόμενα.
Τίποτα το ανθρώπινο δεν του ήταν ξένο. Έφερε στην επιφάνεια το περιθώριο, τις εθνικές αντιθέσεις, την αντίθεση της «προηγμένης» Γερμανίας με την «καθυστέρηση» της γενέτειρας.
Ο Θύμιος , όπως άρεσε να τον λένε, άφησε ένα δυνατό αποτύπωμα στη λογοτεχνική ζωή της Πιερίας, και όχι μόνο.
Το βιβλίο του θα είναι σημείο αναφοράς… ΝΙΚΟΣ ΣΑΛΠΙΣΤΗΣ
