Γευτήκατε ποτέ το βασιλικό δαμάσκηνο Μοσχοποτάμου ή το μήλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ελατοχωρίου ή το νάσι της Ρητίνης;
Ξέρετε ότι υπάρχουν δεκάδες ντόπιες ποικιλίες φρούτων ιδιαίτερα στην ορεινή Πιερία, στα ξεχασμένα χωριά των Πιερίων, που έχουν υπέροχα αρώματα, εξαιρετική γεύση, πλούσια και μοναδικά θρεπτικά συστατικά;
Είναι ξεχασμένα καρποφόρα δέντρα σε αυλές σπιτιών, σε μπαχτσέδες, σε άκρες χωραφιών που δεν καλλιεργούνται.
Ένας θησαυρός της πιερικής φύσης που έμεινε κι άντεξε χωρίς λιπάσματα, χωρίς φυτοφάρμακα.
Δυστυχώς αν αναζητήσουμε σε αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Κατερίνης ή της Αντιπεριφέρειας Πιερίας, μάλλον δεν θα βρούμε ούτε στοιχεία για αυτές τις ξεχασμένες ποικιλίες καρποφόρων δέντρων των Πιερίων, ούτε φυσικά κάποιο πρόγραμμα διάσωσης και διατήρησης αυτών των ντόπιων ποικιλιών. Ποικιλίες δέντρων και καρποί που είναι μέρος μιας παράδοσης, ενός πολιτισμού, μιας μοναδικής ταυτότητας ενός τόπου που ξεχνιέται και χάνεται…
Υπάρχει ελπίδα αυτός ο θησαυρός να διατηρηθεί;
Υπάρχει διότι μία ευρεία σύμπραξη επιστημονικών, ακαδημαϊκών και ιδιωτικών φορέων “ανακάλυψε”, κατέγραψε και προσπαθεί να διασώσει και να διατηρήσει αυτές τις ντόπιες ποικιλίες.
Το έργο Ecovariety «Ανάδειξη τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών και αυτοφυών καρποφόρων δέντρων και θάμνων» πραγματοποιείται από το 2018, στο πλαίσιο της Δράσης «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ» (ΕΠΑνΕΚ – ΕΣΠΑ), από μία ευρεία σύμπραξη επιστημονικών, ακαδημαϊκών και ιδιωτικών φορέων αποτελούμενη από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων – ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, το Τμήμα Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, την εταιρία περιβαλλοντικών μελετών «Συστάδα Ο.Ε.», τα φυτώρια Agriherb και Ε. Βίτσιος, και την εταιρία πληροφορικής Verus+ Ο.Ε.
Στον ιστότοπο αυτής της δράσης εντοπίσαμε τις ξεχασμένες ποικιλίες των Πιερίων. Εκεί είναι καταγεγραμμένες οι παρακάτω ποικιλίες καρποφόρων δέντρων και φρούτων:
Burlat (Κερασιά) Κολινδρού, Αμυγδαλιά Ρητίνης, Απιδιά Μοσχοποτάμου, Αρβανίτικη Μηλιά Παλ. Ελατοχωρίου, Άσπρο στρόγγυλο (Δαμασκηνιά) Μοσχοποτάμου, Ρητίνης, Ασπρόσαρκο κοκκινοκίτρινο (Ροδακινιά) Ελατοχωρίου, Ασπρόσυκο Ελατοχωρίου, Αχλάδια Ελατοχωρίου, Αχλάδια Ρητίνης, Βασιλικό (Δαμασκηνιά) Πιερίας – Μοσχοπόταμος, Βερικοκιά Πιερίων (Ρητίνη), Γκορτσιά Μοσχοποτάμου, Κασιδιάρικα (Μηλιά) Ελατοχωρίου, Κερασιά 1,2 Ελατοχωρίου, Κοντούλα (Αχλαδιά) Μοσχοποτάμου, Κυδωνιά Μηλιάς, Κυδωνιά Ρητίνης, Κυδωνιά Σκοτεινών, Μηλιά Μεγάλου Αλεξάνδρου Ελατοχωρίου, Μηλιά Ρητίνης, Νάσι Πιερίας (Ρητίνη), Ξινομηλιά 1,2,3 Παλιού Ελατοχωρίου, Ξινομηλιά Άνω Μηλιάς , Πράσινη Γλυκομηλιά Μηλιάς, Πρώιμο (Κερασιά) Κολινδρού, Ροδακινιά Ρητίνης, Ροδιά Μοσχοποτάμου, Στάρκιν (Μηλιά) Ρητίνης, Συκιά Ρητίνης, Φιρίκι Ελατοχωρίου, Φιρίκι Μηλιάς
Φυσικά δεν είναι μόνο αυτά. Υπάρχουν κι άλλα δέντρα, φυτά και βότανα στα Πιέρια που περιμένουν υπομονετικά να ενδιαφερθούμε να μάθουμε τον μοναδικό θησαυρό που κρύβουν. Ίσως δεν είναι αργά για να φτιάξουμε το Πιερικό Κήπο με όλες αυτές τις ντόπιες ποικιλίες των καρποφόρων δέντρων που χάνονται, τον βοτανικό κήπο με όλους τους θάμνους, τα φυτά και τα βότανα της πιερικής φύσης. Για να διατηρήσουμε αυτόν τον μοναδικό θησαυρό να τον παραδώσουμε ως μέρος της ταυτότητας του τόπου στις νέες γενιές.
Το έργο Ecovariety
Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η αξία των τοπικών, παραδοσιακών ποικιλιών των καλλιεργούμενων φυτών. Οι ποικιλίες αυτές συχνά είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες, πιο ανθεκτικές στις ασθένειες και παράγουν καρπούς με μεγαλύτερη διατροφική αξία. Ακόμα, μπορούν να αποτελέσουν μια αναντικατάστατη πηγή γενετικού υλικού για τη βελτίωση καλλιεργούμενων ποικιλιών. Έτσι, δημιουργούνται δίκτυα, εκπονούνται έρευνες και προγράμματα για την καταγραφή και τη διάσωση των παραδοσιακών ποικιλιών, ενώ όλο και περισσότεροι παραγωγοί αποφασίζουν να τις επανεντάξουν στις καλλιέργειές τους. Ωστόσο, λίγα πράγματα έχουν γίνει ακόμα για την καταγραφή, την αξιολόγηση και τη διάσωση τοπικών ποικιλιών οπωροφόρων δέντρων.
Η επιτόπια έρευνα πραγματοποιήθηκε εδώ και δύο χρόνια, σε 8 οικολογικά σημαντικές ορεινές περιοχές της χώρας: την Οροσειρά Ροδόπης, τα Πιέρια Όρη, το ορεινό τόξο της Αλμωπίας, τον Γράμμο, την περιοχή Βιτσίου – Πρεσπών, το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, τα Τζουμέρκα και τα Θεσπρωτικά όρη.
Με τη βοήθεια των ντόπιων καλλιεργητών, των προέδρων των τοπικών Κοινοτήτων, επιστημόνων και ερευνητών, καταγράφηκαν πάνω από 800 δέντρα, τα οποία ανήκουν -σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκεντρώθηκαν- σε τοπικές, παραδοσιακές ποικιλίες οπωροφόρων δέντρων, όπως αχλαδιές, κερασιές, βυσσινιές, δαμασκηνιές, μηλιές, κυδωνιές, ροδιές, συκιές κ.α.
Κατά τη διάρκεια των εξορμήσεων για έρευνα στο πεδίο, οι υπεύθυνοι του έργου ανακάλυψαν οπωρώνες σε εγκαταλελειμμένους οικισμούς, απομονωμένα δέντρα σε παλιά χωράφια, αυλές και δρόμους. Τα περισσότερα δέντρα που καταγράφηκαν ήταν πολύ μεγάλης ηλικίας, ορισμένα μεγαλύτερης και από έναν αιώνα. Πολλά από αυτά έμειναν από προηγούμενους πληθυσμούς που ζούσαν στις ίδιες περιοχές, πριν τις μεγάλες ανακατατάξεις του 20ου αιώνα, ενώ άλλα τα έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες.
Σήμερα, η βιωσιμότητά τους είναι οριακή, ενώ πολλές ποικιλίες έχουν ήδη χαθεί. Μαζί τους, χάνεται όχι μόνο ένας πολύτιμος γενετικός πόρος, αλλά και ένα απόθεμα παραδοσιακής γνώσης. Οι δράσεις για την καταγραφή, διάσωση και διατήρηση αυτών των ποικιλιών είναι σήμερα πιο αναγκαίες από ποτέ. Αξίζει εδώ να σημειωθεί το έργο που κάνουν δεκάδες, ίσως εκατοντάδες «άγνωστοι» καλλιεργητές σε πολλά χωριά, οι οποίοι αναγνωρίζοντας σε αυτές τις ποικιλίες ένα κομμάτι της παράδοσής τους, προσπαθούν να τις διατηρήσουν με δικά τους μέσα.
Αυτή την περίοδο, η έρευνα συνεχίζεται στα εργαστήρια, όπου γίνεται γενετική ταυτοποίηση των φυτών που επιλέχθηκαν και αναλύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των καρπών τους. Ταυτόχρονα, τα συνεργαζόμενα φυτώρια αναπαράγουν 5.000 δενδρύλλια από 50 περίπου επιλεγμένες ποικιλίες, συμβάλλοντας έτσι άμεσα στη διάσωση των συγκεκριμένων ποικιλιών.
Πηγή: ecovariety.gr
