Με το που καλωσορίσαμε τον Σεπτέμβρη, στο άρθρο μου με τίτλο ‘‘Τι είδους γεωπολιτική διακύμανση συνιστούν τα πρόσφατα γεγονότα στο Αφγανιστάν’’ (https://lefteria.blogspot.com/2021/09/blog-post_9.html) έγραφα κριτικά: ‘‘Ο διακηρυχθείς από τις ΗΠΑ ‘‘πόλεμος’’ της δυτικής δημοκρατίας κατά του δεσποτισμού και της πολιτειακής αυταρχικότητας είναι πια φανερό ότι εστιάζει στην αντιμετώπιση της Κίνας, στο πεδίο δηλαδή όπου πρόκειται να εκδηλωθεί ένας σκληρός ανταγωνισμός που θα γράψει την Παγκόσμια Ιστορία τουλάχιστον του πρώτου μισού αυτού του αιώνα’’.
Μετά από λίγες μόνο μέρες, η σύναψη της συμφωνίας που παγκοσμίως πλέον είναι γνωστή ως ‘‘AUCUS’’ έρχεται να επιβεβαιώσει την παραπάνω γραφείσα διαπίστωση και να αναδείξει στοιχεία του ευρύτερου αμερικάνικου σχεδιασμού ως προς την αναχαίτιση της Κίνας, η οποία (αναχαίτιση) είναι πια η σημαίνουσα προτεραιότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και η Αυστραλία ανακοίνωσαν τη μεταξύ τους δημιουργία ενός παγκόσμιας εμβέλειας τριμερούς ‘‘θεσμικού κρηπιδώματος’’, το οποίο ήδη προκαλεί γεωπολιτικές αναταράξεις, δεδομένου ότι μια βασική πτυχή της άνω συνεργασίας, δηλαδή η προμήθεια αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων από την Αυστραλία, επιφέροντας την ακύρωση της συμφωνίας Αυστραλίας-Γαλλίας, ύψους 54 δισ. ευρώ, για προμήθεια της πρώτης από τη δεύτερη αντίστοιχων υποβρυχίων, έχει προβληματίσει και ‘‘ερεθίσει’’ διπλωματικά τόσο την Κυβέρνηση Μακρόν όσο και την ίδια την ΕΕ.
Κατά την άποψη μου, η εξέλιξη αυτή που μόλις βιώσαμε, ως Παγκόσμια Κοινότητα, είναι κολοσσιαίας σημασίας για τη σύγχρονη Ιστορία. Πολλοί ομιλούν για την ενεργητική αναβίωση του αγγλοσαξωνικού άξονα, και δεν έχουν άδικο, αλλά αυτό, θαρρώ, που χρήζει γεωπολιτικής ανάλυσης και επεξήγησης είναι το μεγάλο ‘‘γιατί’’ που ανέκυψε μέσα από τα ίδια τα πρόσφατα τεκταινόμενα. Γιατί οι ΗΠΑ, προσβλέποντας βέβαια στη ‘‘κολόβωση’’ του κινέζικου ηγεμονισμού και την ‘‘απονεύρωση’’ του οράματος που αυτός άρχισε να υλοποιεί, (φαινομενικά τουλάχιστον) ‘‘εκπαραθυρώνουν’’ τη Γαλλία και ‘‘περιθωριοποιούν’’ την ΕΕ; Δεν είναι αυτή μια γεωπολιτικά επικίνδυνη και ρισκογόνος επιλογή για τον Δυτικό Κόσμο; Κάποιο ‘‘φως’’ σε αυτό το μεγάλο και κρίσιμο ‘‘γιατί’’ φρονώ ρίχνουν οι παρακάτω επισημάνσεις που σχετίζονται με το ευρύ γεωπολιτικό πλαίσιο της ‘‘ΑUCUS’’.
Κατά πρώτον, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία είναι παραδοσιακά μεγάλες ναυτικές δυνάμεις και η Αυστραλία βαρύνων περιφερειακός παίκτης στη Ν.Α. Ασία και Ωκεανία. Η αμερικανική ηγεμονία τον 20ο αιώνα βασίστηκε στην αδιαμφισβήτητη υπεροχή των ΗΠΑ στις παγκόσμιες θάλασσες, η δε Μ. Βρετανία υπήρξε αυτοκρατορία διότι προπαντός κυριάρχησε στις θάλασσες αυτές. Σήμερα, η Κίνα προσπαθεί να εκδηλώσει τον ηγεμονικό επεκτατισμό της σε αυτό ακριβώς το πεδίο. Από την Σαγκάη, τον μεγαλύτερο εμπορικό κόμβο του Πλανήτη, διακινήθηκαν, το 2020, 42 εκατ. κοντέινερς, που αντιστοιχούν σε σχεδόν 6 φορές μεγαλύτερη ποσότητα εμπορευμάτων από το μεγαλύτερο εξαγωγικό αμερικανικό λιμάνι, αυτό του Λος Άντζελες. Οι νικητές και οι χαμένοι, λοιπόν, στον αιώνα αυτόν θα κριθούν στη….θάλασσα.
Πράγματι, το 85% του παγκοσμίου εμπορίου διεξάγεται μέσω θαλάσσης. Τα ¾ των παγκοσμίων αποθεμάτων και προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου αντλούνται από τη θάλασσα και μεταφέρονται δια θαλάσσης. Το 93% των δεδομένων που χρησιμοποιούνται στο διαδίκτυο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις οικουμενικές οικονομικές συναλλαγές μεταφέρονται με υποθαλάσσια καλώδια. Οι Αμερικανοί γνωρίζουν, συνεπώς, ότι αν δεν ‘‘περικυκλώσουν’’ την Κίνα δια της θαλάσσης και αν δεν την αντιμετωπίσουν στη θάλασσα, θα βγουν ηττημένοι. Γι’ αυτό και ‘‘ενισχύουν την υποθαλάσσια δυναμική’’ της Αυστραλίας, γι’ αυτό και ξυπνούν στη Μ. Βρετανία τις θύμησες και ορέξεις του ‘‘θαλασσοκρατορικού’’ παρελθόντος της.
Κατά δεύτερον, οι Αμερικανοί έχουν εννοήσει στρατηγικά ότι η γεωπολιτική δράση προϋποθέτει την ύφανση πολυσυμμετοχικών θεσμικών σχημάτων και την υλοποίηση πολυφασματικής συνεργασίας με τις περιφερειακές δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής.
Στο επίπεδο της θεσμικής διασύνδεσης που στην ουσία είναι η σχηματική μορφή ενός μεγάλου αντικινεζικού συμμαχικού στερεώματος, το ‘‘ΑUCUS” έρχεται να προστεθεί σε ήδη υπάρχοντα fora θεσμικής περιφερειακής συνεργασίας. Οι Αμερικανοί κινητοποιούν το ‘‘AUCUS’’ πλάι στο ‘‘QUAD’’ (Quadrilateral Security Dialogue), δηλαδή τον τετραμερή στρατηγικό διάλογο μεταξύ ΗΠΑ, Ινδίας, Ιαπωνίας και Αυστραλίας και ταυτόχρονα με το ‘‘TSD’’ (Trilateral Strategic Dialogue), ήτοι την τριμερή στρατηγική σύμπλευση ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Αυστραλίας. Και το κάνουν αυτό για να έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη και ‘‘θεσμικές στρώσεις’’ αντίδρασης και ανταπάντησης στις κινήσεις των Κινέζων.
Στο επίπεδο της στρατιωτικής επιβολής, στην πιο καυτή πια γωνιά του Πλανήτη, αυτή του Ινδο-Ειρηνικού (Indo-Pacific), οι στρατιωτικές συνεργασίες είναι το αυτονόητο βήμα μιας όλο και πιο ισχυρής γεωπολιτικής παρουσίας και επιρροής. Η συμφωνία προμήθειας αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων από την Αυστραλία, λοιπόν, εκπλήσσει μόνο…τους ανενημέρωτους! H Αυστραλία είχε ήδη δρομολογήσει τη χρηματοδότηση αγοράς από τις ΗΠΑ οπλικών συστημάτων αξίας τουλάχιστον 75 δισ. δολαρίων (100 δισ. αυστραλιανών δολαρίων) για τα επόμενα 20 χρόνια, ενώ η συμπαραγωγή αμυντικού πολεμικού υλικού με τους Αμερικανούς είναι εκπεφρασμένη στρατηγική στόχευσή της (https://www.defence.gov.au/initiatives/usfpi/).
Στο επίπεδο της τεχνολογίας, η συμφωνία AUCUS προβλέπει πολυθεματική συνεργασία, από την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο έως την τεχνητή νοημοσύνη, που μετουσιώνεται στη ‘‘λυδία λίθο’’ του τρέχοντος αιώνα. Οι Αμερικανοί έχουν ήδη θεσμοθετήσει τη σύμπραξη τους με τους Ιάπωνες για την ανάπτυξη της κβαντικής τεχνολογίας με τη ‘‘Δήλωση του Τόκυο για τη κβαντική συνεργασία’’ (https://www.state.gov/tokyo-statement-on-quantum-cooperation/). Έτσι, η συμφωνία AUCUS προβλέπω ότι ανοίγει διάπλατα το ενδεχόμενο συμπερίληψης τουλάχιστον της Αυστραλίας σε αυτή τη συναρπαστική (τεχνολογική) προοπτική.
Κατά τρίτον, οι Αμερικανοί αποχωρώντας τον Ιανουάριο του 2017 από την Δια-Ειρηνική Συνεργασία (Trans-Pacific Partnership Agreement) σήμαναν τον παγκόσμιο οικονομικό απομονωτισμό τους. Σήμερα, η μετεξέλιξη της μεγαλύτερης οικονομικής συνεργασίας στον Πλανήτη είναι η Συνολική, Προοδευτική Συμφωνία για την Δια-Ειρηνική Συνεργασία (Comprehensive and Progressive Agreement for the Trans-Pacific Partnership, CPTPP), στην οποία συμμετέχουν ήδη, μεταξύ των άλλων, και η Αυστραλία με την Ιαπωνία. Η συμφωνία AUCUS, συνεπώς, είναι ο καλύτερος ‘‘θεσμικός προθάλαμος’’ για να συμμετάσχουν οι ΗΠΑ αυτή τη φορά στη CPTPP και να (ξαναποκτήσουν) ενεργό ρόλο στην οικονομικά πιο εξελισσόμενη γωνιά του Πλανήτη, δίπλα στη γεωφυσική και γεωοικονομική πλατφόρμα δράσης των Κινέζων.
Η δε συμμετοχή στην CPTPP ‘‘ταιριάζει γάντι’’ και με το όραμα της παγκόσμιας ανάμιξης της Μ. Βρετανίας, το γνωστό ‘‘Global Britain’’ (Global Britain: delivering on our international ambition – GOV.UK (www.gov.uk). Οι Βρετανοί αδημονούν να εισέλθουν στη συμφωνία CPTPP, στη συμφωνία των 9 τρισ. λιρών, όπως οι ίδιοι δηλώνουν (https://www.gov.uk/government/speeches/global-britain-is-planting-its-flag-on-the-world-stage-article-by-liz-truss). Επομένως, η σύμπραξη AUCUS μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ‘‘όχημα εισόδου’’ των μεγάλων αυτών δυνάμεων στην τεράστια οικονομική διάδραση του μεγαλύτερου περιφερειακού στερεώματος του Πλανήτη.
Κατά τέταρτον, οι Αμερικανοί θέλουν να αμβλύνουν τις γεωπολιτικές συνέπειες από τη συμμετοχή της Ιαπωνίας και Αυστραλίας κυρίως στη ‘‘Γενική Περιφερειακή Οικονομική Συνεργασία’’ (Regional Comprehensive Economic Partnership– RCEP). Το νέο project, που υποστηρίζεται από την Κίνα, αφορά 15 συμβληθείσες χώρες και έχει να κάνει με ένα ‘‘γενετικό χωρικό πλαίσιο’’ όπου ζουν 2,2 δισ. άνθρωποι και παράγεται το 28% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ (26,2 τρισ. δολάρια!) και μέσω αυτού φιλοδοξείται να αυξηθεί το ετήσιο ΑΕΠ της περιοχής των συμβαλλομένων κρατών στα 44 τρισ. δολάρια μέχρι το 2030!
Στο άρθρο μου ‘‘Good morning America’’ (https://odelalis.gr/chr-gkoygkoyrelas-good-morning-america/), τον Νοέμβριο του 2020, έγραφα: ‘‘Δύο σημαντικές παράμετροι, ωστόσο, υποδηλώνουν ακόμη περισσότερο τη γεωπολιτική, πέραν της οικονομικής, βαρύτητά του (project αυτού). Κατά πρώτον, τη RCEP υπέγραψε και η Ιαπωνία, γεγονός που αυτομάτως σημαίνει τη συνέργεια της δεύτερης και τρίτης μεγαλύτερης Οικονομίας στον Κόσμο. Κατά δεύτερον, στη Συμφωνία συμμετέχουν η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, γεγονός που δείχνει ότι το νέο σχήμα δεν είναι αμιγώς συνεργατικό απόσταγμα των Δυνάμεων της Ανατολής, αλλά συμπεριλαμβάνει και εταίρους από τον Δυτικό Κόσμο, εταίρους που μάλλον αφουγκράζονται την ελάττωση του γεωπολιτικού δυναμικού των ΗΠΑ και τη συρρίκνωση της ακτινοβολίας και επενέργειάς του διεθνώς’’.
Με την AUCUS, λοιπόν, οι ΗΠΑ έλκουν ξανά την Αυστραλία, μαζί με την ομόγλωσση Μ. Βρετανία, στις ράγες όχι κατά ανάγκη της οικουμενικής πολιτικής των Δυτικών Δυνάμεων αλλά, σίγουρα, στο ομόδοξο και ομόρριζο bloc του αγγλοσαξωνικού Κόσμου.
Εν τέλει, αν και διαμαρτύρονται οι Γάλλοι και οι Ευρωπαίοι γενικά, οι Αμερικανοί, όπως απέδειξαν με τη συμφωνία AUCUS, δεν ξέχασαν την Επενδυτική Συμφωνία ΕΕ-Κίνας (Comprehensive Agreement on Investment – CAI). Όπως έγραφα φέτος τον Ιανουάριο στο άρθρο μου ‘‘Η επενδυτική συμφωνία ΕΕ-Κίνας και το πρόσωπο κλειδί’’ (https://infognomonpolitics.gr/2021/01/i-ependytiki-symfonia-evropaikis-enosis-kinas-kai-to-prosopo-kleidi/): ‘‘η εν λόγω συμφωνία θα απογοητεύσει την Ουάσιγκτον και θα θέσει σφοδρά εμπόδια στην παλινόρθωση της διατλαντικής συμμαχίας και στην επανασυσπείρωση του λεγόμενου ‘‘Δυτικού Κόσμου’’. Και επίσης: ‘‘η κ. Μέρκελ, πολιτευόμενη πιο ‘‘ευρωπαϊκά’’ υπό μια ευρύτερη έννοια, αφήνει ανοιχτό το περιθώριο αναμονής της αμερικάνικης αντίδρασης, υπό τη νεοκλεγείσα ηγεσία, απέναντι στην επενδυτική συμφωνία της ΕΕ με την Κίνα’’.
Οι ΗΠΑ, επομένως, με τη συμφωνία AUCUS έστειλαν και μήνυμα με αποδέκτη την ΕΕ. Μπορεί βέβαια η CAI να οφείλεται αφενός στον ιδιότυπο, ομφαλοσκοπικό και αυτό-συρρικνωτικό ‘‘αναχωρητισμό’’ που οι Αμερικανοί επέδειξαν επί διακυβέρνησης Trump και αφετέρου στις ήδη αναπτυχθείσες σχέσεις ΕΕ-Κίνας (επί παραδείγματι την περίοδο 2005-2019 οι ξένες άμεσες επενδύσεις -FDI- της Κίνας στην ΕΕ ανήλθαν στα 383,4 δισ δολάρια!), όμως το κενό συνεννόησης στις ευρω-αμερικανικές σχέσεις είναι ήδη ορατό.
Έχω την αίσθηση, λοιπόν, ότι με τη συμφωνία AUCUS ζούμε ένα ‘‘γεωπολιτικό déjà vu’’. H σμίλευση και η λογική της συμφωνίας αυτής μου θυμίζει την πολιτική του Προέδρου Eisenhower περί πυρηνικής συμπόρευσης των ΗΠΑ με τη Μ. Βρετανία, πολιτική που οδήγησε τον Γάλλο Πρόεδρο Charles de Gaul να αποκηρύξει τον αγγλοσαξωνικό άξονα και να οδηγήσει τη Γαλλία στην ανάπτυξη των δικών της πυρηνικών δυνατοτήτων.
Θα γίνει έτσι και στην Ευρώπη αυτή τη φορά; Η Γαλλία, πάντως, ήδη καταστρώνει κοινά πλάνα με την Ινδία, ενώ η ανάμιξή της στον ενεργειακό υπόγειο ορίζοντα του Ιράκ προκαλεί πονοκεφάλους σε ιδιωτικούς (ενεργειακούς) κολοσσούς της αγγλοσαξωνικής συσπείρωσης. Στην δε ΕΕ, η γεωπολιτική βαρύτητα της οποίας αμφισβητείται πια ανοιχτά και βοερά μέσα στους ίδιους τους κόλπους της, η συζήτηση για την απόκτηση περισσότερης πολιτικής συνεκτικότητας και στρατηγικής αυτονομίας ήδη θέτει εντονότερα και πιο επιτακτικά το ζήτημα της αμυντικής ολοκλήρωσης της ΕΕ με τη δημιουργία ευρωστρατού, γεγονός που θα προσδώσει στην Ευρώπη σαφώς ισχυρότερη γεωπολιτική στιβαρότητα και επιχειρησιακή επιρροή. Μένει να δούμε, όμως, ποιες πραγματικά θα είναι οι εξελίξεις στο πεδίο αυτό…
Αυτό που ήδη συμβαίνει, ωστόσο, στη Ν.Α. Ασία και Ωκεανία είναι πολύ πιο άμεσο και παράλληλα τρομακτικό! Μπορεί το παγκόσμιο ενδιαφέρον να στράφηκε στην απόκτηση, μέσω της συμφωνίας AUCUS, αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων από την Αυστραλία, αλλά αυτό που…τρομάζει είναι το μεγάλο ‘‘κάδρο’’: Από τη μια, η Ταϊβάν, ‘‘εσωτερικός εχθρός’’ της Κίνας ήδη συμφώνησε να παραλάβει πολεμικό υλικό από τις ΗΠΑ, αξίας 5 δισ. δολαρίων (!), η Ιαπωνία, σύμμαχος των ΗΠΑ και παραδοσιακά αντικείμενη στην Κίνα, ήδη συμφώνησε το 2020 με τους Αμερικανούς να προμηθευτεί απ’ αυτούς 105(!) πολεμικά αεροσκάφη τύπου F-35, αξίας 23 δισ. δολαρίων, ενώ από την άλλη η Β. Κορέα εξοπλίζεται με υποβρύχιους πυρηνικούς βαλλιστικούς πυραύλους τύπου Pukkŭksŏng-1 – Bukgeukseong-1, η δε Κίνα παράγει το πολύ-όπλο DF-26 που μπορεί να φέρει και εκτοξεύσει πυρηνικές κεφαλές σε βεληνεκές 4.000 χλμ., πέραν από τους διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους DF-41 που διαθέτει, οι οποίοι μπορούν να φτάσουν μέχρι και την…. Αμερική!
Αν και, λοιπόν, ο Πρόεδρος Biden διακήρυξε πριν λίγες μέρες από το βήμα του ΟΗΕ ότι επιδίωξη των ΗΠΑ δεν είναι ένας καινούργιος ‘‘Ψυχρός Πόλεμος’’ με την Κίνα, μάλλον δεν είναι παράδοξο να πούμε ότι ζούμε σε έναν όλο και πιο ενδιαφέροντα, ίσως και πιο επικίνδυνο, Κόσμο. Η μάχη ΗΠΑ-Κίνας πρόκειται να κορυφωθεί και η συμφωνία AUCUS είναι ένα σπουδαίο ‘‘γεωπολιτικό επεισόδιο’’, μέχρι όμως…το επόμενο! Ως τότε, προτείνω υπομονή και ας αφήσουμε το Bloomberg να αναρωτιέται… (https://www.bloomberg.com/news/features/2021-07-05/when-will-china-s-economy-beat-the-u-s-to-become-no-1-why-it-may-never-happen)
Κατερίνη, 23/9/2021
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
