ο Σύλλογος Φίλων Μουσείου Πόλης θα ξεναγηθεί από τον Νίκο Γραίκο στο μικρό αλλά ωραίο Μουσείο στην Κονταριώτισσα. Η συνάντηση θα γίνει στο κέντρο του χωριού την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2024 και ώρα 11.00 το πρωί.
Μια εκτενής παρουσίαση της οργάνωσης της Λαογραφικής Συλλογής
Μουσειακή Λαογραφική Συλλογή Κονταριώτισσας – Ο τόπος οι άνθρωποι οι μνήμες – Ερευνητική προετοιμασία, μουσειολογική πρακτική, εκπαιδευτικές προτάσεις
Ερευνητική προετοιμασία
Η Μουσειακή Λαογραφική Συλλογή Κονταριώτισσας δημιουργήθηκε μετά από απόφαση του Συλλόγου «Πίερες» της Κονταριώτισσας και υποστηρίχθηκε από σχετικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Δήμο Δίου-Λιτοχώρου το διάστημα από το 2006 έως τα εγκαίνιά του στις 24 Οκτωβρίου του 2010.
Για να δημιουργηθεί η Λαογραφική Συλλογή ζητήθηκε η συνδρομή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα της Καθηγήτριας κ. Ελεωνόρας Σκουτέρη-Διδασκάλου, η οποία ανέλαβε να οργανώσει την ιστορική και την εθνογραφική έρευνα συλλογής και τεκμηρίωσης του υλικού της έκθεσης και να συνθέσει τη μουσειολογική μελέτη.
Η εθνογραφική και η ιστορική έρευνα διήρκησε τρία χρόνια από το 2007 έως το 2010. Στην ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την Καθηγήτρια κ. Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου, συμμετείχαν κοινωνικοί ανθρωπολόγοι και ιστορικοί, όπως ο Δρ Κώστας Σαρρής, ο Καθηγητής Φωτογραφίας Γιώργος Κατσάγγελος, ο ιστορικός της τέχνης Νικόλαος Γραίκος, καθώς επίσης και φοιτήτριες και φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Στη διάρκεια της έρευνας καταγράφηκαν και συλλέχθηκαν προφορικές και φωτογραφικές μαρτυρίες, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και ερευνήθηκαν ιστορικές πηγές.
Μουσειολογική πρακτική
Τα υλικά αντικείμενα και οι κάθε είδους μαρτυρίες που προέκυψαν από την εθνογραφική έρευνα, σχετίζονται κυρίως με την καθημερινή ζωή και τις αγροτικές ασχολίες των κατοίκων. Απουσιάζουν τα αντικείμενα «υψηλής» λαογραφικής αξίας. Ένα μέρος του υλικού αυτού συντηρήθηκε και εκτέθηκε σε χώρο περίπου 150 τ.μ. που παραχωρήθηκε από τον Δήμο Δίου – Ολύμπου στην πλατεία του οικισμού. Η έκθεση περιλαμβάνει ιστορικές πηγές, οικογενειακά αρχεία, κειμήλια, φωτογραφίες και πενήντα (50) περίπου υλικά αντικείμενα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή και τις αγροτικές ασχολίες των κατοίκων.
Η μουσειολογική μελέτη έγινε από την καθηγήτρια κ. Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου και η αρχιτεκτονική και κατασκευαστική μελέτη από τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Θεοφίλου και την “archt” Κατασκευαστική Ε.Π.Ε.
Ένας από τους βασικούς μουσειολογικούς στόχους ήταν η ανάδειξη του βασικού συγχρονικού χαρακτηριστικού της κοινότητας, που είναι η ύπαρξη δύο πληθυσμιακών ομάδων κατοίκων: ντόπιων και Μικρασιατών προσφύγων.
Άλλος στόχος ήταν ο τονισμός της εθνογραφικής διάστασης της συλλογής με την τοποθέτηση του εκθεσιακού υλικού (συγχρονικών και διαχρονικών μαρτυριών) σε διαλογική διάταξη.
Ο εκθεσιακός χώρος διαρρυθμίζεται σε ενότητες:
- Στον προθάλαμο τοποθετούνται χάρτες, ιστορικές πηγές και πληροφοριακά κείμενα για το μουσειολογικό σχεδιασμό. Στόχος του υλικού αυτού είναι η διαχρονική γνωριμία του τόπου μέσω ιστορικών και γεωγραφικών μαρτυριών της τοπικής ιστορίας, όπως περιηγητικές πηγές, φωτογραφικές και προφορικές μαρτυρίες, ιστορικές πηγές και διαφόρων ειδών χαρτών (γεωγραφικών, γεωλογικών, τοπογραφικών, εθνολογικών).
- Ο κυρίως εκθεσιακός χώρος έχει τετράγωνο σχήμα. Μοναδικό χαρακτηριστικό της έκθεσης είναι τα φωτογραφικά πορτρέτα των σημερινών κατοίκων του χωριού που τοποθετήθηκαν στους περιφερειακούς τοίχους της κύριας αίθουσας. Η φωτογράφηση έγινε από τον καθηγητή φωτογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Γιώργο Κατσάγγελο. Με τον τρόπο αυτό η διαχρονική παρουσία του οικισμού έρχεται σε διάλογο με τη συγχρονική πραγματικότητα.
- Στο μέσον του αίθουσας τοποθετούνται δύο αντικριστά και έκκεντρα χαμηλά κτιστά ημικύκλια στο χρώμα του πηλού. Στις εσωτερικές πλευρές των ημικυκλίων αναρτώνται φωτογραφικές και προφορικές μαρτυρίες των δύο πληθυσμιακών ομάδων κατοίκων (πανηγύρια, αφηγήσεις, προσωπικά αρχεία, φορητές εικόνες μεταβυζαντινών ναών). Στις εξωτερικές πλευρές εκτίθενται τα υλικά αντικείμενα και ομαδοποιημένα ανάλογα με τη χρήση τους: για τα γεωργικά της γης, για τις τέχνες και τις τεχνικές του χεριού, για τα φιλέματα και τα τραπεζώματα, για τα μαγειρέματα, για τα νοικοκυρέματα του σπιτιού. Η διαρρύθμιση αυτή λειτουργεί ως ένα είδος διαλόγου ανάμεσα στις δύο πληθυσμιακές ομάδες.
- Στο κέντρο της αίθουσας και ανάμεσα στις ημικυκλικές κατασκευές τοποθετείται κυλινδρική κολόνα στις πλευρές της οποίας αναρτώνται φωτογραφίες του βυζαντινού ναού της Παναγίας Κουντουριώτισσας. Η τοποθέτηση στο κέντρο της αίθουσας των μαρτυριών που σχετίζονται με το σημαντικό αυτό ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο λειτουργεί συμβολικά ως το στοιχείο εκείνο το οποίο συνενώνει πολιτισμιικά και θρησκευτικά τις δύο πληθυσμιακές ομάδες του οικισμού.
Προτάσεις για την εκπαιδευτική αξιοποίηση της Λαογραφικής Συλλογής
Σκοπός της Λαογραφικής Συλλογής είναι να αποτελέσει κοιτίδα πολιτισμού και εκπαίδευσης για την τοπική κοινωνία και για το σύνολο των επισκεπτών. Για τον σκοπό αυτό πραγματοποιούνται ξεναγήσεις κατόπιν συνεννόησης, ενώ για τις επισκέψεις σχολείων υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής ειδικά σχεδιασμένου εκπαιδευτικού προγράμματος.
Εκπαιδευτικοί στόχοι μιας επίσκεψης στη Λαογραφική Συλλογή
Τα παιδιά:
– να γνωρίσουν τον τόπο στην ιστορική του διαχρονία μέσα από μαρτυρίες (φωτογραφίες, αφηγήσεις, κείμενα, χάρτες) και υλικά αντικείμενα που εκτίθενται θεματικά.
– να κατανοήσουν τη σημασία της διαλογικής σχέσης της διαχρονίας και της συγχρονίας του τόπου μέσα από την ταυτόχρονη παρουσία παλαιότερων μαρτυριών και σύγχρονων αντικειμένων, όπως και φωτογραφικών πορτρέτων των σημερινών κατοίκων.
– να πραγματοποιήσουν εθνογραφικές και ερευνητικές δράσεις.
Σχέδιο επίσκεψης και περαιτέρω μαθητικές δράσεις
Εργασίες πριν την επίσκεψη:
(α) Η επίσκεψη μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για την πραγματοποίηση μαθητικών ερευνητικών δράσεων, όπως παραγωγή γραπτών ή βιντεοσκοπημένων ρεπορτάζ, πληροφοριακού φυλλαδίου, πραγματοποίηση εθνογραφικών ερευνών, οργάνωση έκθεσης στο σχολείο κ.ά.
(β) Γνωριμία με το περιεχόμενο του Μουσείου:
– κειμενοκεντρική προσέγγιση με βάση το ενημερωτικό φυλλάδιο του Μουσείου.
– δραστηριότητες γνωριμίας με την τοπική ιστορία της περιοχής μέσα από επιλεγμένες ιστορικές και περιηγητικές πηγές, χάρτες, φωτογραφίες κ.ά.
– γενική γνωριμία με τον εκθεσιακό χώρο, μέσω της αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο, την ανάλυση της κάτοψης και των φωτογραφιών της έκθεσης. Εντοπισμός των κύριων σημείων του εκθεσιακού χώρου (προθάλαμος, κυρίως εσωτερικός χώρος, κεντρικά ημικύκλια, υλικά αντικείμενα και φωτογραφικά πορτρέτα στους τοίχους).
Εργασίες κατά την επίσκεψη:
(α) Εντοπισμός των κύριων σημείων του εκθεσιακού χώρου και προσέγγιση του πληροφοριακού και του εικονιστικού υλικού.
(β) Επιτόπου δραστηριότητες σχετικές με τα υλικά αντικείμενα, όπως ανάγνωση πινακίδων των ομαδοποιημένων υλικών αντικειμένων, επεξήγηση της χρήσης των αντικειμένων, τα οποία προκαλούν το ενδιαφέρον των παιδιών και συσχέτιση με σημερινά αντικείμενα.
(γ) Δραστηριότητες σχετικά με το φωτογραφικό υλικό και τις προφορικές μαρτυρίες, όπως εντοπισμός στοιχείων «παλαιότητας» των φωτογραφικών μαρτυριών και σχολιασμός πληροφοριών, συζήτηση για τον τρόπο συλλογής προφορικών μαρτυριών και επεξήγηση του τρόπου καταγραφής και τεκμηρίωσής τους με βάση το εκτεθειμένο αρχειακό υλικό.
(δ) Πρόκληση συζήτησης με βάση τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της έκθεσης και τη διαλογική σχέση υλικών αντικειμένων και σύγχρονων φωτογραφιών με βάση τα ερωτήματα: Τι είδους αντικείμενα εκτίθενται; Είναι όλα «πολύτιμα»; Συζήτηση για τα σύγχρονα φωτογραφικά πορτρέτα. Ποιες είναι οι διαφορές με τις παλαιότερες φωτογραφίες των κατοίκων; Είναι οι σημερινοί κάτοικοι που εικονίζονται στις φωτογραφίες «εκθέματα»; Ποιος είναι το νόημα της τοποθέτησής τους ανάμεσα στα παλαιοτέρα αντικείμενα;
(ε) Καταγραφές, φωτογραφήσεις, βιντεοσκοπήσεις της έκθεσης από τα παιδιά.
Εργασίες μετά την επίσκεψη:
Λαμβάνοντας υπόψη τα κύρια μουσειολογικά χαρακτηριστικά της λαογραφικής συλλογής, που προαναφέραμε και κυρίως την εθνογραφική της διάσταση και με βάση τις εμπειρίες των παιδιών και το υλικό που συνέλεξαν κατά την επίσκεψη μπορούμε να πραγματοποιήσουμε στην τάξη διάφορες δράσεις, όπως:
(α) παραγωγή ρεπορτάζ με θέμα το μουσείο, το οποίο μπορεί να έχει γραπτή μορφή και να δημοσιευτεί στην εφημερίδα της τάξης και στον τοπικό τύπο ή τη μορφή βίντεο και να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου και να παρουσιαστεί στο σχολείο
(β) παραγωγή πληροφοριακού φυλλαδίου, το οποίο θα διανεμηθεί στο σχολείο με επικοινωνιακό στόχο την πληροφόρηση των συμμαθητών τους για το περιεχόμενο του Μουσείου
(γ) πραγματοποίηση μικρής εθνογραφικής έρευνας για το παρελθόν και το παρόν του σχολείου τους
(δ) οργάνωση στο σχολείο ή στην τάξη κάποιας έκθεσης, που θα προκύψει από την εθνογραφική έρευνα των παιδιών, όπως «η γειτονιά μου», «η οικογένειά μου», «η μαθητική ζωή παλαιότερα και σήμερα», «το μουσείο του σχολείου μας» κ.ά. Αναλυτικότερα για το τελευταίο θέμα («Το μουσείο του σχολείου μας»), θα μπορούσε να ακολουθηθεί η παρακάτω ενδεικτική διαδικασία:
1. Έρευνα
1.1. Ερευνητικές δραστηριότητες τοπικής ιστορίας. Αναζήτηση μαρτυριών τοπικής ιστορίας, προφορικές μαρτυρίες για την ιστορία του σχολείου (με βάση τη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας), φωτογραφικές μαρτυρίες (με βάση τη μεθοδολογία της «ανάγνωσης» εικονιστικών μαρτυριών).
1.2. Δραστηριότητες συλλογής και καταγραφής υλικού. Συλλογή αντικειμένων της σχολικής ζωής παλαιότερα (παλιά τετράδια, σάκες, φορεσιές κ.λπ.), αλλά και εντοπισμός των κυριότερων σημερινών (στυλό, υπολογιστής κ.λπ.). Συζήτηση για τις χρήσεις τους, τότε και σήμερα. Συστηματική καταγραφή του υλικού με βάση καρτέλες.
1.3. Εθνογραφική έρευνα. Συγχρονική έρευνα του σχολείου και της τάξης. Φωτογραφίσεις, βιντεοσκοπήσεις, μαρτυρίες, εντοπισμός προβλημάτων κ.λπ.
2. Οργάνωση του Μουσείου. Επιλογή του χώρου και του εκθεσιακού υλικού. Σχεδιασμός του χώρου (κάτοψη, όψη). Πώς μπορεί να εκτεθεί το υλικό; (ερμάρια, προθήκες, σε διαφανή κουτιά κ.λπ.). Ο ρόλος της λεζάντας. Κείμενα, σχέδια, εικαστικές παρεμβάσεις, προβολές και ήχοι.
3. Δραστηριότητες γνωστοποίησης του Μουσείου στην κοινωνία του σχολείου και στους γονείς. Πληροφοριακό φυλλάδιο, αφίσα, πρόσκληση εγκαινίων, ιστοσελίδα, ρεπορτάζ στην εφημερίδα.
Επιμέλεια: Νικόλαος Γραίκος
