Στις 18-6-2020 στο άρθρο μου με τίτλο ‘‘5 ερωτήματα των Ερντογάν και Τσαβούσογλου μετά τη συμφωνία περί θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας’’, προβληματιζόμενος για τις ευρύτερες συνεπαγωγές που θα είχε η αποδεχόμενη από εμάς και καταγραφείσα στην ελληνοϊταλική συμφωνία ‘‘μειωμένη επήρεια’’ των νησιών μας στην εξωτερική μας πολιτική, στο ‘‘επιχειρηματολογικό οπλοστάσιο’’ των εθνικών μας θέσεων και ειδικότερα στη χρόνια αντιπαράθεσή μας με την Τουρκία σχετικά με την οριοθέτηση των αλληλεπικαλυπτόμενων θαλασσίων ζωνών μας, προσπάθησα να …. ‘‘μπω’’ στο μυαλό των Τούρκων και διετύπωσα, μεταξύ των άλλων, και τα κάτωθι ερωτήματα (που εκτιμούσα ότι θα μας έθεταν κάποια στιγμή οι Τούρκοι):
1. ‘‘Στη Συμφωνία της με την Ιταλία, όμως, η Ελλάδα, σε αντίθεση με τις προβλέψεις της UNCLOS, δέχεται ‘‘μειωμένη επήρεια’’ των Διαπόντιων νήσων (επήρεια 11 νήσων μόνο στο 70%) και των Στροφάδων (επήρεια 2 νήσων μόνο στο 32% και 34%). Αν, επομένως, έχουν, και η Ελλάδα δέχεται να έχουν, ‘‘μειωμένη επήρεια’’ οι Οθωνοί, που έχουν έκταση 10,8 τ.χλμ και πληθυσμό (κατά την απογραφή του 2011) 393 κατοίκους, η Ερεικούσα που έχει έκταση 4,44 τ.χλμ και 496 κατοίκους και το Μαθράκι που έχει έκταση 3 τ.χλμ και 186 κατοίκους, τότε γιατί να μην έχει ‘‘μειωμένη επήρεια’’ και το Καστελόριζο (ή καθόλου επήρεια, όπως ισχυρίζονται και θέλουν οι Τούρκοι) το οποίο έχει έκταση 9,1 τ.χλμ και 492 κατοίκους; Αν συνεπώς, πρόκειται να συνάπτονται διεθνείς συμφωνίες οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών στις οποίες μπορεί να παραβλέπεται η πλήρης επήρεια των νησιών (έτσι όπως την ορίζει και αποδίδει το διεθνές δίκαιο), και να αποδίδεται σ’ αυτά, χάριν επιτεύξεως προσέγγισης των συμβαλλομένων μερών (των κρατών δηλαδή), μειωμένη επήρεια, πως μπορεί να θεμελιωθεί δογματικώς, νομικώς και διπλωματικώς μια άρνηση της Ελλάδας στο να δοθεί μειωμένη ή και καθόλου επήρεια στο Καστελόριζο;’’
2. ‘‘Με βάση τους ‘‘γεωγραφικούς υπολογισμούς’’ της Τουρκίας, προκειμένου να επιτευχθεί ‘‘κοινό θαλάσσιο όριο’’, μόλις 29,7 χλμ, μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, στο πλαίσιο υπογραφής του τουρκο-λιβυκού συμφώνου περί καθορισμού ΑΟΖ, η Κρήτη έχει ‘‘περιορισμένη επήρεια’’, ενώ η Ρόδος, η Κάσος και η Κάρπαθος την ‘‘ελάχιστη δυνατή’’. Η Ελλάδα, συνεπώς, που δέχεται ‘‘μειωμένη’’ επήρεια των νησιών της (Διαπόντιων και Στροφάδων) στη Συμφωνία της με την Ιταλία, γιατί να μην δεχθεί και τη ‘‘μη πλήρη επήρεια’’ που αποδίδει σε Κρήτη, Ρόδο, Κάσο και Κάρπαθο το τουρκολιβυκό Σύμφωνο;’’
Εξηγώ, ξανά, ότι τα παραπάνω ερωτήματα θεώρησα στις 18-6-2020 ότι δεν θα έχαναν την ευκαιρία να μας τα θέσουν οι Τούρκοι ή, πολύ περισσότερο, να τα προβάλλουν στα διεθνή fora, αφού τα ερωτήματα αυτά θα μπορούσαν να αντληθούν μέσα από το περιεχόμενο της ελληνοϊταλικής συμφωνίας και τη μελέτη του περιεχομένου αυτού.
Περαιτέρω, στις 8-8-2020 στο άρθρο μου με τίτλο ‘‘Η ουσιαστική συνεπαγωγή της συμφωνίας περί οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου’’, έγραφα πάλι:
‘‘H οριοθέτηση έγινε προς ανατολικά μέχρι λίγο πριν τον 27ο Μεσημβρινό και προς δυτικά μέχρι τον 26ο Μεσημβρινό, μη θίγοντας πάντως τις τουρκικές ‘‘λεόντειες’’ διεκδικήσεις μεταξύ του 28ου και του 32ου Μεσημβρινού, καλύπτοντας μάλιστα μόνο τη… μισή Ρόδο και αφήνοντας φυσικά παντελώς απέξω το σύμπλεγμα του Καστελόριζου.
Οι Αιγύπτιοι, όπως και οι Τούρκοι, δεν δέχονται την πλήρη επήρεια των θαλασσίων ζωνών του συμπλέγματος του Καστελόριζου, γι’ αυτό και διαπραγματευόμασταν μαζί τους πάνω από 15 χρόνια. Συνεπώς, αν προχωρούσαμε σε ολική οριοθέτηση, ίσως στην επίτευξη της τελικής συμφωνίας δεν θα μπορούσαμε να υπερβούμε τον ‘‘σκόπελο’’ της μειωμένης επήρειας’’ του Καστελόριζου.
Όμως με τη συλλογιστική του εξ’ αντιδιαστολής επιχειρήματος (argumentum a contrario),η Ελλάδα φαίνεται να ενδυναμώνει ακούσια, με την παρούσα Συμφωνία, ένα βασικό ‘‘υποστηρικτικό διαπραγματευτικό εργαλείο’’ των Τούρκων: Μην προβαίνοντας σε ολιστικού τύπου οριοθέτηση με τους Αιγύπτιους, αλλά, αντιθέτως, παραπέμποντάς την αόριστα στο… μέλλον, η Ελλάδα μοιάζει ως να αδυνατεί να αποκρούσει τον ισχυρισμό περί ‘‘μειωμένης επήρειας’’ του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου, που οι Τούρκοι θεμελιώνουν στις ‘‘ειδικές συνθήκες’’ της Ανατολικής Μεσογείου, στον ιδιάζοντα γεωλογικό σχηματισμό της περιοχής και στο μήκος των εκατέρωθεν ακτογραμμών. Ή, εναλλακτικώς, αφήνει να υπονοηθεί ότι δεν μπορεί να επιβάλει την ‘‘πλήρη επήρεια’’ των νήσων της σε διεθνείς συμφωνίες, την ‘‘πλήρη επήρεια’’ την οποία ρητορικώς και απερίφραστα προβλέπει και κατοχυρώνει το Διεθνές Δίκαιο.’’
Αφού διαβάσατε προσεκτικά τα παραπάνω (και τα ξαναθυμηθήκαμε όλοι μας), ας δοθεί τώρα απόλυτη προσοχή στην από 21-8-2020 επιστολή του μονίμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στον ΟΗΕ, κ. Feridun Sinirlioglu, που απευθύνεται προς τον Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού.
Κατόπιν όχι απλά των προτροπών, αλλά των εντολών της τουρκικής ηγεσίας (Ερντογάν και Τσαβούσογλου), o κ. Sinirlioglu τονίζει προς τον ΟΗΕ ότι η Ελλάδα έχει ήδη παραδεχθεί ότι τα νησιά δεν δικαιούνται κατά έναν αυτοματοποιημένο τρόπο υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και το έχει πράξει αυτό στις συμφωνίες της με την Ιταλία και την Αίγυπτο. Ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ επιχειρηματολογεί ότι στην ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία (που πάντως γράφει ότι η Τουρκία θεωρεί άκυρη και μη παράγουσα κανένα αποτέλεσμα – null and void) Έλληνες και Αιγύπτιοι απέδωσαν ακόμα και στην Κρήτη, ήτοι στο 5ο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου (!), περιορισμένη (μη πλήρη πάντως) επήρεια στις θαλάσσιες ζώνες του. Συνεπώς, όταν η ελληνική πλευρά υπογράφει διεθνείς συμφωνίες στις οποίες δέχεται τη μη ‘‘πλήρη επήρεια’’ της Κρήτης, ενός νησιού έκτασης 8.300 τ.μ., πως είναι δυνατόν να μη δέχεται τη ‘‘μειωμένη επήρεια’’ του Καστελόριζου, μας λέει ο κ. Sinirlioglu, ήτοι ενός νησιού που έχει έκταση μόλις 10 τ.μ. και βρίσκεται 580 χλμ μακριά από τον ελληνικό ηπειρωτικό κορμό; Το να ζητεί, επομένως, η χώρα μας ‘‘πλήρη επήρεια’’ για το Καστελόριζο (πλήρη επήρεια που, θυμίζω, είναι προϋπόθεση για να εφάπτονται οι ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου) είναι, λέει ο Τούρκος αξιωματούχος, ανόητο και παράλογο (absurd and irrational).
Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, είναι εγγράφως κατατεθειμένα στον ΟΗΕ και, άρα, και εγγράφως αποδεδειγμένα (ίδετε παρακαλώ https://www.ekathimerini.com/resources/article-files/turk_doc.pdf : ‘‘According to the claim, a 10 km2 island lying 2 km away from the Turkish mainland and 580 km away from the Greek mainland is supposed to create a 40,000 km2 continental shelf/exclusive economic zone area. This is in fact absurd and irrational, and contrary to international law. Greece has also acknowledged that the islands are not automatically entitled to a continental shelf and exclusive economic zone by its agreement with Italy and its so-called agreement with Egypt. Even the island of Crete, the fifth biggest island in the Mediterranean at 8,300 km2 , has been given reduced effect according to the so-called agreement between Egypt and Greece. Yet the persistent Greek claim foresees full effect for Kastellorizo, whereas it could only be given territorial sea, but no continental shelf and exclusive economic zone, according to the jurisprudence of relevant international courts.’’).
Τα ερωτήματα, λοιπόν, και τους προβληματισμούς που διατύπωνα (με τα άνω άρθρα μου στις 18-6-2020 και 8-8-2020), οι Τούρκοι με τον πλέον επίσημο τρόπο και (δεν ξέρω τι λέτε εσείς, αλλά εγώ νομίζω και) με δηκτική επιχειρηματολογία μας τα έθεσαν με την προς τον ΟΗΕ επιστολή του κ. Sinirlioglu στις 21-8-2020.
Ήταν, επομένως, όσα αρχικά είχα γράψει και …. ‘‘είχα σωστά μαντέψει’’, προϊόν… (ας μου επιτραπεί το ερώτημα) ‘‘πεφωτισμένης προφητείας’’ (;) ή, αντιθέτως, παράγωγο της χρήσης της Κοινής Λογικής; Η απάντηση είναι σαφής και άμεση: Αρκούσε η χρήση της Κοινής Λογικής, βέβαια, για να γραφθούν τα παραπάνω. Απλά, από την πλευρά μου, είχα την ευχέρεια να εντοπίσω τους παραπάνω προβληματισμούς και το θάρρος να τους εκφράσω δημόσια.
Τα παραπάνω, συνεπώς, δείχνουν τη μεγάλη προσοχή και τη μέγιστη εθνική ευθύνη που απαιτεί κάθε λεπτομέρεια της τρέχουσας συγκυρίας. Δεν είναι, σε καμία περίπτωση, ώρα για θριαμβολογίες και … βαυκαλισμούς υπέρ αυτών που ασκούν ‘‘εξαιρετική εξωτερική πολιτική’’, αλλά, το σπουδαιότερο, ούτε ώρα για εσωστρέφεια και εθνοπεσιμισμούς.
Όπως, επίσης, έχω γράψει, τα κρισιμότερα έρχονται, φαίνονται πια στον ορίζοντα, και απαιτούν την απόλυτη εθνική εγρήγορση, την οποία (εγρήγορση) μονίμως πρέπει να περιβάλλει η… Κοινή Λογική. Και μια που, ξανά, περί Κοινής Λογικής ο λόγος, ας μου επιτραπεί να επισημάνω, με γνώμονα αυτήν και μόνο, μία παρατήρηση και ένα ερώτημα, όπως τούτα εκπηγάζουν από την ‘‘επιστολογραφία’’ των μονίμων αντιπροσώπων της Ελλάδας και της Τουρκίας στον ΟΗΕ.
Πρώτα, η παρατήρηση:Στην από 11-8-2020 επιστολή της Ελλάδας στον ΟΗΕ, η μόνιμη αντιπρόσωπός μας εκεί, κ. Μαρία Θεοφίλη, γράφει ότι η μερική οριοθέτηση που συνήφθη στη συμφωνία μας με τους Αιγύπτιους, αφήνει τον χώρο για περαιτέρω διαπραγματεύσεις (ενν. στην περιοχή από τον 28ο Μεσημβρινό και ανατολικότερα) με άλλα γειτονικά, ενδιαφερόμενα κράτη, άρα και με την Τουρκία (https://undocs.org/en/A/74/988: ‘‘the conclusion of an agreement between Greece and Egypt, on 6 August, which provides for a partial delimitation of their exclusive economic zones in a specific region, leaving space for further negotiations in the future with potentially interested neighbouring countries).
Στην δε από 14-8-2020 επιστολή του κ. Sinirlioglu στον ΟΗΕ, o Τούρκος μόνιμος αντιπρόσωπος αφήνει να εννοηθεί ότι αυτός ο χώρος, ανατολικότερα του 28ου Μεσημβρινού, που δεν συμπεριελήφθη στην ελληνοαιγυπτιακή (μερική ούτως ή άλλως) οριοθέτηση, ενδέχεται να οριοθετηθεί με συμφωνία Αιγύπτου – Τουρκίας (https://undocs.org/en/A/74/990: Furthermore, the so-called maritime boundary in question is subject to a future delimitation agreement between the Turkish and Egyptian mainlands.)
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ίσως είναι ώρα να καταγραφεί ιστορικά πώς και γιατί προέκυψε η μερική οριοθέτηση της ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας. Οι Αιγύπτιοι, κινώντας μάλλον αυτοί τα … ‘‘νήματα της μεταξύ μας συμφωνίας’’, με τη μερική οριοθέτηση, δημιουργώντας μαζί μας αλληλεπικαλυπτόμενες ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου με τις ΑΟΖ Τουρκίας και Λιβύης, όπως αυτές ορίστηκαν στο τουρκο-λιβυκό σύμφωνο, αφενός εξέφρασαν κάθετα και de facto την αντίθεση τους απέναντι στην Τουρκία για τη στάση της τελευταίας και τα πεπραγμένα της στο Λιβυκό ζήτημα. Αφετέρου, ωστόσο, αφήνοντας ‘‘χωρίς οριοθέτηση’’, την ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού θαλάσσια περιοχή, περιοχή που είναι απόλυτα κρίσιμη διότι εκεί θα κριθεί και θα επιβεβαιωθεί (ή όχι) η ‘‘πλήρης’’ (ή μη) επήρεια του Καστελόριζου, επιφυλάχθηκαν περί του με ποια χώρα ή ποιες χώρες θα επιχειρήσουν (αν επιχειρήσουν) να προβούν σε οριοθέτηση σε αυτή την κρίσιμη περιοχή (ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού). Αν, πάντως, δεν είμαστε εμείς αυτοί με τους οποίους θα οριοθετήσουν αυτή την κρίσιμη θαλάσσια περιοχή (δια της λεγόμενης ολικής οριοθέτησης), αλλά οι Τούρκοι, το παίγνιο θα έχει λήξει οριστικά και δη … εις βάρος μας.
Μάλιστα, την παραπάνω παρατήρηση, ήδη την έχω επισημάνει (ίδετε το από 8-8-2020 άνω άρθρο μου: ‘‘Ωστόσο, για να είμαστε ειλικρινείς και σύμφωνοι με το πνεύμα της άνω προσέγγισης, η πλήρης δυναμική και το ‘‘ουσιαστικό αλληλέγγυο βάθος’’ των ελληνοαιγυπτιακών σχέσεων θα δοκιμαστεί και θα κριθεί τελικά με την ολική (και όχι μερική) οριοθέτηση των ΑΟΖ μας, όταν και οι Αιγύπτιοι θα φανεί ποια πλευρά πραγματικά επιλέγουν…’’).
Τέλος, το ερώτημα: Στην άνω από 21-8-2020 επιστολή του ο κ. Sinirlioglu ‘‘βγάζει’’ τεράστια είδηση ή… μου φαίνεται; Ο κ. Sinirlioglu γράφει ότι η ελληνική πλευρά ζήτησε από τους Τούρκους να μείνει απολύτως μυστικό και μακριά από την γνώση του κοινού, ήτοι των δύο λαών, το περιεχόμενο των ελληνοτουρκικών συνομιλιών. Μάλιστα, λέει, είναι … ‘‘ειρωνικό’’ η ελληνίδα μόνιμη αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ να δηλώνει ότι αυτές οι συζητήσεις αφορούν μόνο την οριοθέτηση της μεταξύ μας υφαλοκρηπίδας. Στην πραγματικότητα, αναφέρει, οι ελληνοτουρκικές διερευνητικές συνομιλίες (exploratory talks) αφορούν όλα τα μεταξύ μας θέματα (ανάμεσα στα οποία είναι βέβαια και η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας).
Αυτά δε μάλιστα, δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας μου, ούτε κάποιο… όνειρο που είδα χθες (https://www.ekathimerini.com/resources/article-files/turk_doc.pdf: ‘‘Additionally, the content of the exploratory talks was agreed to be kept away from the public at the request of the Greek side. It is ironic that the Greek Permanent Representative goes on to announce that the content of the talks was only the issue of the delimitation of the continental shelf. In fact, the exploratory talks are a comprehensive dialogue mechanism, which enables Turkey and Greece to address all outstanding issues. These issues definitely encompass more than merely the issue of the delimitation of the continental shelf.’’).
Ερωτώ, λοιπόν: Δεν είναι πάγια, διαχρονική, αταλάντευτη, αδιαπραγμάτευτη, μη αναθεωρήσιμη, στερεοτυπική και ακλόνητη εθνική γραμμή μας να ομιλούμε με τους Τούρκους μόνο για την οριοθέτηση της μεταξύ μας υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ σε Αιγαίο και Ανατ. Μεσόγειο; Ή μήπως, εν κρυπτώ και παραβύστω, συζητούμε, ως χώρα, για όλα με τους Τούρκους (γκρίζες ζώνες, αποστρατικοποίηση των νησιών μας, όρια εναέριου χώρου, FIR, SAR, NAVTEX, εύρος χωρικών υδάτων), ενόψει ενός οσονούπω πιθανώς επερχόμενου ‘‘kazan – kazan’’ στις θάλασσες που μας περιβρέχουν; ‘‘Σπάει’’, άραγε, ο κ. Sinirlioglu μια αδιανόητη και ανίερη ‘‘omerta’’ μεταξύ της ελληνικής και τουρκικής διπλωματίας λέγοντας την αλήθεια με αυτά τα … ‘‘φοβερά και τρομερά’’ που γράφει στην επιστολή του; Ή είναι διαβολικά, εμπρηστικά και επικίνδυνα ‘‘ψεύτης’’; Θα μας απαντήσει κανείς;;;
Έχουμε, λοιπόν, επιλέξει, όπως διεμήνυσε από το βήμα της Βουλής, τις προάλλες, ο Πρωθυπουργός, να… ‘‘επιταχύνουμε’’ την Ιστορία στην Ανατολική Μεσόγειο. Το μέγα θέμα όμως είναι όχι μόνο αν θα την επιταχύνουμε (έχει κι αυτό βεβαίως την καθοριστική σημασία του), αλλά προς τα πού θα την επιταχύνουμε(;). Η ώρα της εθνικής ευθύνης και της αξιοπρέπειας σύμπαντος του Ελληνισμού ζυγώνει γρήγορα…
Κατερίνη, 31/8/2020
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science.
