Κύριες αιτίες της διαφθοράς είναι, οι εμπορικοί περιορισμοί, οι κρατικές επιδοτήσεις, οι κρατικές προμήθειες, ο έλεγχος των τιμών και οι μισθοί στο δημόσιο. Επίσης εδώ συγκαταλέγονται, το πολύπλοκο και αναποτελεσματικό νομικό θεσμικό καθεστώς, η γραφειοκρατία και το φορολογικό σύστημα, όπως και οι επαφές μεταξύ φορολογουμένων και ελεγκτών.
Τέλος, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η διαδικασία ιδιωτικοποίησης δημοσίων αγαθών αποτελούν δυνητικά μέσα παράνομου πλουτισμού πολιτικών. Αναλυτικότερα στο θέμα της ιδιωτικοποίησης δημοσίων αγαθών, ο οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ, στις αρχές της δεκαετίας του 2000 τόνιζε ότι:
«Οι εθνικοί ηγέτες πανευτυχείς ξεπουλούν τις εταιρίες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και ύδατος… Θα μπορούσες να δεις πώς ανοίγουν τα μάτια τους, με την προσδοκία της μίζας του 10%, που θα καταβληθεί σε λογαριασμό τους σε μια τράπεζα της Ελβετίας», απλά και μόνο γιατί οδήγησαν στην απαξίωση της εθνικής περιουσίας ή ακριβέστερα όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, «επειδή ξύρισαν κάτι δις από την τιμή πώλησης εθνικών περιουσιακών στοιχειών..», Αυτό το αποκαλεί ο Στίγκλιτζ, στο πλαίσιο ενός λογοπαιγνίου, όχι ιδιωτικοποίηση αλλά «δωροδοποίηση» (‘Briberization.’ κατά τον όρο που χρησιμοποίησε). (Βλ. https://www.gregpalast.com/the-globalizer-who-came-in-from-the-cold/ ).
Η διαφθορά «λαδώνει» λοιπόν το σύστημα και μειώνει τις τριβές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, παρακάμπτοντας τα αποπνιχτικά συχνά κανονιστικά εμπόδια μέσω του παράνομου πλουτισμού των εμπλεκομένων. Κοστίζει γύρω στα 14 δισ. ευρώ ετησίως στην Ελλάδα, αυξάνοντας το κόστος του επιχειρείν κατά 12%, σύμφωνα με λίγο παλαιότερα στοιχεία της Διεθνούς Διαφάνειας.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, η διαφθορά υπολογιζόταν σε 120 δις. ευρώ ετησίως, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ την εκτιμούσε σε 2,6 τρις. δολάρια, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Από το 2012 η θέση της χώρας μας «βελτιώνεται» στην κλίμακα της διαφθοράς (βλ. Πίνακα). Οι λόγοι είναι δυο. Πρώτον εισάγονται, έστω δειλά και με χαμηλό βαθμό αποτελεσματικότητας, (βλ. σχετικές εκθέσεις ΟΟΣΑ) μηχανισμοί θεραπείας της. Δεύτερον, λόγω της κρίσης και του κάθετου περιορισμού των δημοσίων δαπανών όπως και των εισοδημάτων δεν υπάρχει άφθονο χρήμα προς διαφθορά.
Η θέση της Ελλάδας στην κλίμακα της διαφθοράς όπως και άλλα στοιχεία σχετικά λόγου χάριν με την μη εύρυθμη λειτουργία-ανεξαρτησία της δικαιοσύνης (Βλ. Global Competitiveness Report) στιγματίζουν τη χώρα. Από την άλλη, ο μηχανισμός εποπτείας του «πόθεν έσχες» της Βουλής, που αποφεύγει να αναδείξει τις βαθύτερες αιτίες του υπερπολλαπλασιασμού της περιουσίας κάποιων βαρόνων τη πολιτικής, υπουργών κ.λπ. προστατεύει μάλλον το πολιτικό σύστημα από την αποκάλυψη της διαφθοράς παρά το αντίθετο. Από τις προδιαγραφές λειτουργίας του λοιπόν και εκ του αποτελέσματος κρίνεται μάλλον ακατάλληλο!
ΠΙΝΑΚΑΣ
Ελλάδα: Κατάταξη στην κλίμακα της παγκόσμιας διαφθοράς
(1η θέση, η λιγότερο διεφθαρμένη χώρα)
| Έτος | Κατάταξη, θέση | Σε σύνολο χωρών |
| 2004 | 49 | 146 |
| 2009 | 71 | 180 |
| 2010 | 78 | 178 |
| 2011 | 80 | 178 |
| 2012 | 94 (το ρεκόρ εν μέσω κρίσης) | 176 |
| 2013 | 80 | 176 |
| 2014 | 69 | 175 |
| 2015 | 58 | 168 |
| 2016 | 69 | 168 |
| 2017 | 59 | 168 |
| 2018 | 67 | 180 |
| 2019 | 60 | 180 |
| 2020 | 59 | 180 |
| 2021 | 58 | 180 |
Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια
Κατά τις πρόσφατες αλλαγές του ποινικού κώδικα, ουδεμία σκέψη υπήρχε για αυστηροποίηση των ποινών των εγκλημάτων που σχετίζονται με το ξέπλυμα μαύρου χρήματος με αποδέκτες διεφθαρμένους υπουργούς ή δημόσιους λειτουργούς. Για την εξέλιξη αυτή ασκήθηκε έντονη κριτική από την Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης (βλ. https://www.in.gr/2020/11/27/greece/saraki-diafthora-stin-ellada-ti-apokalyptei-ekthesi-tis-greco-kai-ti-proteinei/
Από την άλλη, ουδεμία σκέψη υφίσταται περαιτέρω εμπλοκής των ορκωτών λογιστών και φορολογικών αρχών σε ουσιαστικότερες διαδικασίες ελέγχου του «πόθεν έσχες» των μελών της Βουλής. Ουδεμία σκέψη υπήρχε ακόμη κατά την αναθεώρησή του Συντάγματος για αλλαγή άρθρων που εισάγουν την εν δυνάμει συναλλαγή-διαπλοκή στη ζωή της χώρας. Ενδεικτικά σημειώνεται η παράγραφος 2 του Άρθρου 89 περί σχέσεων δικηγόρων-πανεπιστημιακών και δικαστικών υποψηφίων καθηγητών στα πανεπιστήμια της χώρας.
Σύμφωνα με το Άρθρο αυτό, ο ενδιαφερόμενος δικαστής που θα κρίνει την ενοχή ή μη πελάτη που τον υπερασπίζεται δικηγόρος-καθηγητής πανεπιστημίου, είναι πιθανό να έχει ως κριτή κατά την εξέλιξη του στο πανεπιστήμιο αυτόν τον δικηγόρο. Από κριτής λοιπόν της υπερασπιστικής πολιτικής του δικηγόρου-πανεπιστημιακού στο δικαστήριο θα είναι κρινόμενος, εξαρτώμενος λοιπόν από την ψήφο του εν λόγω δικηγόρου.
Ουδέποτε θυμόμαστε οι συνταγματολόγοι και νομικοί της χώρας με βαρύνουσα σημασία στις αναθεωρήσεις του Συντάγματος ή την ποινική νομοθεσία γενικότερα να έχουν ζητήσει επιτακτικά τα ανωτέρω είτε κατά τις αναθεωρήσεις του Συντάγματος είτε του Ποινικού Κώδικά.
Παρά το γεγονός ότι διεθνείς εκθέσεις σκιαγραφούν με αρκετά μελανά χρώματα το προφίλ της χώρας, ακόμη δεν έχουμε φτάσει στην τελευταία του κακού τη σκάλα. Εκεί κοντά βρίσκεται η Τουρκία, χαρακτηριζόμενη από τον Ryan Gingeras, συγγραφέα, καθηγητή και ειδικό σε θέματα Τουρκίας ως Μαφιόζικο κράτος.
Η διαφορά μας όμως ως προς την μορφή της διαφθοράς ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία εντοπίζεται σε ένα λεπτό σημείο: Στην Τουρκία που κατατάσσεται στη 84η θέση στην παγκόσμια κλίμακα της διαφθοράς, η διαφθορά οδήγησε μαζί με στον πλουτισμό πολιτικών της ηγετών, στον διπλασιασμό του ΑΕΠ της μέσα σε 20 χρόνια και στη γιγάντωση της πολεμικής της βιομηχανίας. Στην Ελλάδα της στασιμότητας, της αποβιομηχάνισης και των μαζικών εισαγωγών αμυντικού εξοπλισμού, δεν συμβαίνει το ίδιο μόνο ως προς το ΑΕΠ της!
