Ο νέος νόμος (o N. 5044/2023) για την ‘‘άρση των περιορισμών σχετικά με την εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εκλογέων του εξωτερικού’’ εκλαμβάνεται, στη ‘‘μιντιακή φιλολογία’’ και γενικά στη δημόσια συζήτηση, ως μια βελτιωτική τομή της Βουλής στο ζήτημα της διαδικαστικής υλοποίησης του δικαιώματος του εκλέγειν του απόδημου Ελληνισμού.
Και τούτο διότι, με τον νόμο αυτόν αίρονται διακωλυτικές προϋποθέσεις στο άνω κομβικό, δημοκρατικό δικαίωμα των συμπατριωτών μας που ζουν στο εξωτερικό. Πράγματι, οι οικείες παράγραφοι του άρ. 2 του αρχικού Ν. 4648/2019 αναφορικά με τις προϋποθέσεις εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους ψηφοφόρων του εξωτερικού, περί συγκρότησης Διακομματικής Επιτροπής εξέτασης ενστάσεων κατά απορριπτικών αποφάσεων εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους, περί διαδικασίας εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους και περί της εφαρμογής των περιορισμών εγγραφής στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους στις εκλογές για την ανάδειξη μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καταργούνται με την καινούργια νομοθεσία.
Την αρχική μορφή του Ν. 4648/2019 την είχα επικρίνει με έντονο τρόπο υποστηρίζοντας ότι η για τον απόδημο Ελληνισμό εξάρτηση του συνταγματικού δικαιώματος της ψήφου από πρόσθετες, συγκριτικά με τους κατοικούντες στην Ελλάδα πολίτες, γραφειοκρατικές προϋποθέσεις αντανακλούσε, αν μη τι άλλο, μια πολύ περιοριστική και κοντόφθαλμη θεώρηση του Έλληνα νομοθέτη επί του ζητήματος (Ίδετε το άρθρο μου ‘‘Η ψήφος των Ελλήνων του Εξωτερικού και η μυωπική προσέγγιση του Έλληνα νομοθέτη’’,https://olympospieria.com/i-megali-chameni-eykairia-tis-psifoy-ton-apodimon/).
Δεν είναι διόλου ασήμαντο, άλλωστε, το γεγονός ότι στην αιτιολογική έκθεση του νέου νόμου εμπεριέχεται μια ex post (εκ των υστέρων) ειλικρινής και απερίφραστη ομολογία της ουσιωδώς προβληματικής αρχικής νομοθετικής ρύθμισης του 2019 (ίδετε την αιτιολ. Έκθεση: ‘‘Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυσχερής η συμμετοχή στις εκλογές για το μεγαλύτερο μέρος των εκλογέων του εξωτερικού’’).
Επί της ουσίας, ωστόσο, η ευρεία θέαση της πρόσφατης νομοθετικής πρωτοβουλίας καταδεικνύει το αλυσιτελές, από άποψη συνταγματικής σκοπιμότητας, της θέσπισης (με το από 28-11-2019 Ψήφισμα της Θ’ Αναθεωρητικής Βουλής) της παρ. 4 του άρ. 54 του Συντάγματος. Από το 2019, στο άρ. 54§4 του Συντάγματος προβλέπεται ότι ‘‘μπορεί να τίθενται προϋποθέσεις στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος στον τόπο διαμονής τους από τους εκλογείς που κατοικούν έξω από την Επικράτεια, όπως ο πραγματικός δεσμός με τη Χώρα, η αυτοπρόσωπη παρουσία σε εκλογικό τμήμα, ο χρόνος απουσίας τους από τη Χώρα ή η παρουσία τους στη χώρα για ορισμένο χρόνο στο παρελθόν’’.
Τότε, λοιπόν, είχα υποστηρίξει (Η ψήφος των Ελλήνων του Εξωτερικού και η μυωπική προσέγγιση του Έλληνα νομοθέτη https://olympospieria.com/i-megali-chameni-eykairia-tis-psifoy-ton-apodimon/) ότι δεδομένου ότι στο άρ. 51§3 του Συντάγματος ορίζεται πως ‘‘ο νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα’’ και συνεπώς επειδή απαριθμούνται από τον Συνταγματικό Νομοθέτη αποκλειστικά, περιοριστικά και εξαντλητικά, ως ‘‘numerus clausus’’, οι περιορισμοί που μπορεί ο Κοινός Νομοθέτης (η Βουλή) να επιθέσει στο δικαίωμα του εκλέγειν που έχουν οι κατέχοντες την ελληνική ιθαγένεια και κατοικούντες είτε στο Εσωτερικό είτε στο Εξωτερικό, το προστεθέν (το 2019) άνω άρ. 54§4 στο Σύνταγμά μας αποτελούσε ουσιαστική τροποποίηση των παρ. 3 και 4 του άρ. 51 του Συντάγματος, τροποποίηση μάλιστα με έντονο ‘‘άρωμα’’ αντισυνταγματικότητας, καθώς οι άνω διατάξεις (άρ. 51 §3 και 4) δεν περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των διατάξεων που η προηγούμενη σύνθεση της Βουλής (προ της 7-7-2019) είχε αποφασίσει να αναθεωρηθούν.
Επιπλέον, είχα επισημάνει ότιδιάταξη του Συντάγματος (αρ. 54§4) που ρυθμίζει τα σχετικά με το εκλογικό σύστημα και τις εκλογικές περιφέρειες (ήτοι ρυθμίζει άλλο θέμα) δεν είναι συνταγματικώς νοητό να θέτει περιορισμούς, πρόσθετους και αντιθετικούς, σε άλλη διατάξη του Συντάγματος που ρυθμίζει αυτήν καθ’ αυτήν την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος (αρ. 51§3).
Ο πρόσφατος νόμος (Ν. 5044/2023), λοιπόν, που αίρει τους περιγραφόμενους στον Ν. 4648/2019 περιορισμούς στο δικαίωμα του εκλέγειν των εκλογέων του Εξωτερικού, επειδή ακριβώς ο νόμος του 2019 ήταν εκτελεστικός του άρ. 54§4 του Συντάγματος, δεδομένου ότι το άρ. 54 όριζε δυνητικούς περιορισμούς στο άνω δικαίωμα, επιβαλλόμενους με νόμο, αποτελεί, και κατά τον κοινό νου, ‘‘πρακτική αποκαθήλωση’’ της πολιτικής σκοπιμότητας και ρυθμιστικής χρείας μιας έντονα αμφιλεγόμενης συνταγματικής διάταξης, αυτής δηλαδή του άρ. 54§4. Κάλλιο αργά, παρά ποτέ (!), θα έλεγα εγώ.
Από την άλλη πλευρά, όμως, δυστυχώς δεν μπορώ να πω τα ίδια στο ζήτημα της καθιέρωσης της επιστολικής ψήφου (τουλάχιστον) για τους απόδημους Έλληνες. Δεν ξέρω κατά πόσο το θυμάται ο Κυριάκος Μητσοτάκης, εμένα όμως δεν μου βγαίνουν από τον νου τα λόγια του, λίγο καιρό μετά (Σεπτέμβριος 2019) που πρωτοέγινε Πρωθυπουργός, κατά την ομιλία του προς την Ομογένεια στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγίου Δημήτριου της Ν. Υόρκης: «Το 2023, όταν θα γίνουν οι επόμενες εθνικές εκλογές, θα μπορείτε επιτέλους να ψηφίζετε από τον μόνιμο τόπο διαμονής σας… Θα νομοθετήσουμε την επιστολική ψήφο ώστε να μπορεί ο κάθε ένας ο οποίος είναι εγγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους να ψηφίζει εξ αποστάσεως, να μην αναγκάζεται να γυρίζει στην πατρίδα και να επωμίζεται το κόστος».
Η θέσπιση, όμως, της επιστολικής ψήφου (postal voting) των Ελλήνων του εξωτερικού ακόμη ‘‘αναζητείται’’ εδώ, αν και η συγκεκριμένη δυνατότητα θα μπορούσε να θεωρηθεί σε πολλές χώρες ακόμη και ως ‘‘αυτονόητο κεκτημένο’’. Από την πλευρά μου, ενδεικτικά υποδεικνύω τις λύσεις που έχουν δώσει οι Γερμανοί και οι Γάλλοι.
Κατά τη ρύθμιση που έχουν επιλέξει οι Γερμανοί ήδη από τη δεκαετία του ‘50 (ίδετε https://www.bundestag.de/parlament/bundestagswahl/auslandsdeutsche-213246), ο Γερμανός εκλογέας του εξωτερικού υποβάλλει αίτηση εγγραφής στον ειδικό εκλογικό κατάλογο και αίτηση για την έκδοση εκλογικού δελτίου. Εν συνεχεία, μετά την τελική έγκριση των υποψηφιοτήτων και την εκτύπωση των ψηφοδελτίων, τα ταχυδρομικά έγγραφα της ψηφοφορίας του αποστέλλονται από τις γερμανικές αρχές αυτόματα μαζί με την εκλογική κάρτα. Επομένως, είναι σημαντικό η αίτησή του να παραληφθεί από τον αρμόδιο δήμο εγκαίρως, περίπου 1,5 μήνα πριν από τις εκλογές. Τα δε ταχυδρομικά έγγραφα που περιέχουν και την επιστολή της ψήφου στέλνονται στη Γερμανία μέχρι και τη λήξη της ψηφοφορίας κατά την ημέρα της διεξαγωγής των εκλογών.
Ο γερμανικός νόμος για την επιστολική ψήφο (Briefwahl) των Γερμανών του εξωτερικού (Auslandsdeutsche) είναι απλός και σαφής ( ίδετε για λεπτομέρειες τη διεύθυνση https://www.bundestag.de/resource/blob/423388/66e1d53be6617955212d6c18e008eeb0/WD-3-076-15-pdf-data.pdf). Δια τούτο, ενώ το ποσοστό των Γερμανών γενικά (εσωτερικού και εξωτερικού δηλ.) που το 1957 (έτος που εισήχθη η επιστολική ψηφοφορία στη γερμανική νομοθεσία) ψήφισαν μέσω ταχυδρομείου ήταν 4,9% επί του συνόλου των ψηφισάντων, το 2021, στις τελευταίες εκλογές κατά τις οποίες εξελέγη Καγκελάριος ο Olaf Scholz, ανήλθε στο πράγματι εντυπωσιακό 47,3% (!).
Και στη Γαλλία, όμως, δεν πάνε πίσω ( ίδετε για μια πλήρη περιγραφή την ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/services-aux-francais/voter-a-l-etranger/modalites-de-vote/vote-par-correspondance/). Οι ψηφοφόροι του εξωτερικού που είναι εγγεγραμμένοι στον προξενικό εκλογικό κατάλογο (LEC) αιτούνται στο κατά τόπο αρμόδιο γαλλικό προξενείο την ενεργοποίηση της επιστολικής ψήφου (voter par correspondance). Σε σφραγισμένο φάκελο τους αποστέλλονται από τις γαλλικές αρχές τα ψηφοδέλτια, ο φάκελος του ψηφοδελτίου, ένας φάκελος ταυτοποίησης του προσώπου και ένας φάκελος με τη διεύθυνσή του. Το ψηφοδέλτιο τοποθετείται από τον Γάλλο του εξωτερικού στον φάκελο του ψηφοδελτίου, ο οποίος με τη σειρά του τοποθετείται στον φάκελο της ταυτότητας του προσώπου. Ο φάκελος της ταυτότητας μαζί με έγγραφο που περιέχει την υπογραφή του εκλογέα εισάγεται μετά στον φάκελο αποστολής. Ο ταχυδρομικός φάκελος αποστολής σφραγίζεται από τον ψηφοφόρο και στέλνεται κατόπιν στο προξενείο, το οποίο και οφείλει να τον προωθήσει στις εκλογικές αρχές μέχρι την περάτωση της ψηφοφορίας (ακριβής περιγραφή της επί του θέματος γαλλικής νομοθεσίας στην ιστοσελίδα https://www.legifrance.gouv.fr/codes/id/LEGISCTA000024372228).
Ανά τον κόσμο, λοιπόν, και σε πολλά κράτη η επιστολική ψήφος, ιδίως για τους πολίτες που έχουν μεν την ιθαγένεια του συγκεκριμένου κράτους αλλά ζουν σε κάποιο άλλο, είναι απτή πραγματικότητα. Συνεπώς, τη στιγμή που στην Ελλάδα επαιρόμεθα ότι φτάσαμε ήδη στο σημείο να πραγματοποιούνται ετησίως πάνω από 1 δισ. συναλλαγές με το Δημόσιο ψηφιακά (ίδετε στη διεύθυνση https://www.kathimerini.gr/economy/562226239/xeperasan-to-1-dis-oi-psifiakes-synallages-me-to-dimosio-to-2022/) και συνεπαγωγικά, κανονικά τώρα θα ήταν η ώρα να ανοίξουμε τη δημόσια συζήτηση (όχι μόνο για την επιστολική ψηφοφορία αλλά) και για την ψηφιακή ψηφοφορία (digital voting), η ‘‘δικαιολογία’’ ότι στον πρόσφατο νόμο δεν συμπεριελήφθη καμία πρόνοια για το δικαίωμα του εκλέγειν του απόδημου Ελληνισμού μέσω ταχυδρομικής επιστολής διότι για…τεχνικούς λόγους δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι, ακούγεται μάλλον (τουλάχιστον στα δικά μου αυτιά) ως ‘‘υπεκφυγή μιζεραμπιλισμού’’…
Όπως, ωστόσο, έχω τονίσει (ίδετε το άρθρο μου ‘‘H μεγάλη χαμένη ευκαιρία της ψήφου των αποδήμων’’ στη διεύθυνση https://eptanews.gr/apopsi/i-megali-chameni-eykairia-tis-psifoy-ton-apodimon-toy-christoy-gkoygkoyrela/), η ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού δεν είναι, και ούτε πρέπει να είναι, ένα αμιγώς νομικό ζήτημα, ούτε απλά έκφανση συνταγματικού ‘‘δικαιωματισμού’’. Η ουσιαστική και διαδικαστική εξίσωση του δικαιώματος του εκλέγειν του απόδημου Ελληνισμού με αυτό των Ελλήνων που ζουν ‘‘εντός επικράτειας’’ αποτελεί μέγιστη πολιτική πρόκληση. Με την εξακτίνωσή του, ο Ελληνισμός αποκτά τη δύναμη του δικτύου, στο οποίο (δίκτυο) το δικαίωμα του εκλέγειν των εκτός Ελλάδας συμπατριωτών μας είναι και μια εκ των ‘‘συγκολλητικών ουσιών’’ του, άρα παράλληλα και διαρκής de facto πιστοποίηση της ύπαρξής του από τη μια, αλλά και γόνιμη ισχυροποίηση των περιφερειακών σημείων του από την άλλη, των σημείων δηλαδή που δεν ανήκουν σε αυτό που θα αποκαλούσαμε μητροπολιτικό κέντρο. Αλήθεια, θα το καταλάβουν κάποτε αυτό οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου ή θα προτιμούμε διαρκώς την εσωστρεφή μικροπολιτική ‘‘ομφαλοσκόπηση’’;
Καταληκτικά, απαντώντας στο ερώτημα που τίθεται στην επικεφαλίδα, θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί, θαρρώ, ότι ο νέος νόμος για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού, επί ενός διττού πεδίου κριτικής, είναι αφενός, από τη σκοπιά του νομοθετικού σώματος, μια ab intra (εκ των έσω) ‘‘νομοτεχνική απονεύρωση’’ του άρ. 54§4 του Συντάγματος και αφετέρου μια (ελπίζω) ‘‘άσκηση αναβλητικότητας’’, και όχι οριστική ματαίωση, στο ζήτημα της νομικής κατοχύρωσης της επιστολικής ψήφου, αναβλητικότητας, πάντως, που, δεδομένου ότι στην παρούσα συγκυρία υπήρχε η απαιτούμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ξεκάθαρα λογίζεται ως μια (άλλη) χαμένη, μα εξαιρετική, ευκαιρία για την τελική θέσπιση της επιστολικής ψηφοφορίας για τους απανταχού Έλληνες ανά τον Κόσμο.
Κατερίνη, 3/8/2023
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Busines
Relations and the political science
