Νέα έρευνα από το Reporters United: Αν η περιβόητη σύμβαση 717 της ΕΡΓΟΣΕ είχε παραδοθεί, δεν θα συνέβαινε η τραγωδία των Τεμπών. Ποιος όμως φταίει που μια σύμβαση του 2014 δεν είχε εκτελεστεί το 2023; Φέρνουμε στο φως εμπιστευτικά έγγραφα από τα οποία προκύπτουν ευθείες ευθύνες τόσο για τους δύο αναδόχους (τον πάλαι ποτέ «εθνικό εργολάβο» Άκτορα και τη γαλλική πολυεθνική Alstom) όσο και για την ΕΡΓΟΣΕ και τις κυβερνήσεις που την κατηύθυναν.
Γιατί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια τα τρένα κινούνται χωρίς συστήματα σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης όπως αυτά που διαθέτουν όλοι οι σιδηρόδρομοι της Ευρώπης; Η πρώτη απάντηση είναι ότι στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού δικτύου υπήρχαν τέτοια συστήματα αλλά αχρηστεύτηκαν λόγω μνημονίου, καθώς μετά το 2010 σταμάτησε να χρηματοδοτείται η συντήρησή τους, μετατάχθηκαν οι υπάλληλοι που τα λειτουργούσαν και λεηλατήθηκε o εξοπλισμός τους που βρισκόταν σε εξωτερικούς χώρους.
Το 2014 η ΕΡΓΟΣΕ, η κρατική εταιρεία που είναι υπεύθυνη για τις σιδηροδρομικές υποδομές, έκανε μια δεύτερη προσπάθεια, με χρηματοδότηση από την ΕΕ.
Η περίφημη σύμβαση με αριθμό 717 ανάμεσα στην ΕΡΓΟΣΕ και την κοινοπραξία των εταιρειών ΤΟΜΗ ΑΒΕΤΕ (θυγατρική 100% του Άκτορα, νυν Ελλάκτωρ) και Alstom Transport SA, υπογράφηκε το Σεπτέμβριο του 2014 με προϋπολογισμό 41,3 εκατ. ευρώ και ορίζοντα υλοποίησης το 2016. Σήμερα βρισκόμαστε στο 2023 και ακόμη τα συστήματα σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης δεν έχουν παραδοθεί. Αν η εργολαβία 717 είχε ολοκληρωθεί εγκαίρως, ή έστω με μικρή καθυστέρηση, η 28η Φεβρουαρίου 2023 θα ήταν μια φυσιολογική Τρίτη και όχι μια ημέρα εθνικής τραγωδίας.
Τι μεσολάβησε; Γιατί ενώ διαδοχικές κυβερνήσεις και υπουργοί Μεταφορών προχωρούσαν σε θριαμβευτικές ανακοινώσεις για νέα έργα στο σιδηροδρομικό δίκτυο και για δήθεν καινούργια γρήγορα τρένα, η βασική εργολαβία για την ασφαλή λειτουργία του σιδηροδρόμου είχε βαλτώσει χωρίς κανείς να πληρώσει τις συνέπειες;
Ευρήματα με ονοματεπώνυμο
Το Reporters United φέρνει για πρώτη φορά στο φως δύο πολύ σημαντικά εσωτερικά έγγραφα – τα οποία και δημοσίευει αυτούσια:
- Το 16σέλιδο εσωτερικό υπόμνημα του υπεύθυνου για την υλοποίηση του συστήματος ελέγχου ETCS (Σύμβαση 10005 για το αυτόματο σύστημα προστασίας συρμών) Χρήστου Κατσιούλη, με ημερομηνία 16 Απριλίου 2021. Το έγγραφο φέρει τον εύγλωττο τίτλο «Ενημερωτικό Σημείωμα για τη σηματοδότηση και τις καθυστερήσεις στη σύμβαση 10005 ETCS». (Ο Κατσιούλης γνωρίζει καλά το ζήτημα εκ των έσω, αφού είχε θητεύσει ως αντιπρόεδρος της επιτροπής εκτέλεσης της σύμβασης 717. Έχει αποστείλει, ήδη από το 2016 πλήθος εσωτερικών εγγράφων, καταγγέλλοντας τα προβλήματα.) Ενα χρόνο μετά την υποβολή αυτής της αναφοράς, ο Κατσιούλης παραιτήθηκε δημοσιοποιώντας τους λόγους. Το έγγραφο καταλογίζει ευθέως σοβαρά λάθη και παραλείψεις στους αναδόχους, δηλαδή στην ΑΚΤΩΡ και την ALSTOM, αλλά και στην ΕΡΓΟΣΕ.
- Το «εμπιστευτικό» πόρισμα της Επιτροπής Δημοσιονομικού Ελέγχου (ΕΔΕΛ) του Υπουργείου Οικονομικών, με το οποίο καταλογίστηκε το 2018 πρόστιμο στην ΕΡΓΟΣΕ 2,4 εκατομμυρίων ευρώ, μετά από παρέμβαση της ΕΕ.
Από την έρευνά μας προκύπτουν διακριτές αλλά όχι ίσες ευθύνες για τις τρεις κυβερνήσεις (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ) που είχαν την εποπτεία της ΕΡΓΟΣΕ, από το 2014 που υπογράφηκε η σύμβαση μέχρι την τραγωδία των Τεμπών.
- Η σύμβαση 717 υπογράφηκε επί κυβερνήσεως ΝΔ-ΠΑΣΟΚ τον Σεπτέμβριο του 2014. Όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, περιείχε ασάφειες που επέτρεψαν στους εργολάβους να διεκδικήσουν νέα συμπληρωματική (και ακριβότερη) σύμβαση.
- Επί ΣΥΡΙΖΑ, η σύγκρουση ανάμεσα στις απαιτήσεις των εταιρειών και στους όρους της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης προξένησε παράλυση. Το έργο είχε ημερομηνία παράδοσης το 2016, αλλά μέχρι το 2019 δεν είχε παραδοθεί από τους αναδόχους.
- Το 2018, έγινε αποδεκτή από το Ελεγκτικό Συνέδριο η αξίωση των αναδόχων για Συμπληρωματική Σύμβαση, κάτι που από τη μία αύξησε το κόστος του έργου κατά 13,3 εκατ., αλλά από την άλλη ξεμπλόκαρε την υλοποίησή του. Αλλά ούτε αυτό αποδείχτηκε αρκετό, γιατί οι εταιρείες εξακολουθούσαν για έναν χρόνο ακόμα να μην τηρούν τους όρους της αρχικής σύμβασης.
- Η νέα κυβέρνηση της ΝΔ υπέγραψε τη Συμπληρωματική Σύμβαση, που επέτρεψε στο έργο να ξεκολλήσει μόλις το 2021 (σπαταλώντας τρία χρόνια από την απόφαση του ελεγκτικού συνεδρίου και δύο χρόνια μετά τη συμμόρφωση των εταιρειών).
- Με άλλα λόγια, η αρχική σύμβαση υπογράφηκε το 2014 επί ΝΔ με ασάφειες που ευνοούσαν τις κατοπινές αξιώσεις των εταιρειών, συμπληρώθηκε με νέα (και ακριβότερη) σύμβαση που υπογράφηκε το 2021 (πάλι επί ΝΔ), αλλά φτάσαμε στο 2023 και την τραγωδία των Τεμπών χωρίς το έργο της σηματοδότησης στη γραμμή Αθήνας – Θεσσαλονίκης να λειτουργήσει.
Αντίστοιχα, τα έγγραφα που αποκαλύπτει το Reporters United περιγράφουν ευθύνες της κοινοπραξίας των εταιρειών Άκτωρ και Alstom, αλλά και της αναθέτουσας αρχής, της δημόσιας εταιρείας ΕΡΓΟΣΕ.
Ως προς τον Άκτορα και την Alstom, το υπόμνημα Κατσιούλη και το πόρισμα της ΕΔΕΛ κάνουν επανειλημμένα λόγο για παραβίαση των όρων της αρχικής σύμβασης από τους αναδόχους και αναφέρονται σε ενέργειες των δύο εταιρειών που οδήγησαν στις τεράστιες καθυστερήσεις του έργου.
Μία από τις συνέπειες αυτών των πρακτικών ήταν, μετά από παρέμβαση της Ε.Ε., η ειδική επιτροπή του υπουργείου Οικονομικών να επιβάλει τον Ιούνιο του 2019 πρόστιμο 2,4 εκατ. στην ΕΡΓΟΣΕ, επειδή στην αρχική σύμβαση που υπογράφηκε επί ΝΔ ο «ορισμός του αντικειμένου» ήταν «ανεπαρκής». Αλλά και επειδή η γαλλική πολυεθνική Alstom αρνιόταν να εκπονήσει και να εγκρίνει τις απαραίτητες μελέτες και να παράσχει την εξειδικευμένη τεχνογνωσία της στην εκτέλεση του έργου.
Το 16σέλιδο υπόμνημα του προέδρου της σύμβασης 10005 EΤCS υποστηρίζει ότι ακόμη και όταν ολοκληρωθεί το έργο σηματοδότησης, θα υπολείπεται σε όρους ασφάλειας σε σχέση με όσα προβλέπει η σύμβαση. (Οι ελλείψεις εντοπίζονται στο τμήμα Τιθορέα-Δομοκός, ενώ το υπόλοιπο δίκτυο, όταν τελικά παραδοθεί το έργο της σηματοδότησης θα είναι φτιαγμένο όπως προβλέπεται.)
Της Ευρυδίκης Μπερσή
Εικονογράφηση: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη / Spoovio.
