Η καθημερινότητα μας, έτσι όπως πλέον έχει διαμορφωθεί και λόγω της πανδημίας του covid 19, φέρνει στην επιφάνεια θέματα που δυσκολεύουν και ασκούν ψυχική πίεση: ανεργία, εγκλεισμός, ασθένεια, θάνατος είναι μερικά από αυτά.
O θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου – ενός συγγενή, ενός φίλου αποτελεί μία εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση που ασκεί καταλυτική επιρροή στο σώμα, το συναίσθημα, την σκέψη και την συμπεριφορά μας. Κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στον θάνατο και έτσι το πένθος και ο θρήνος ως εμπειρία και βίωμα διαφοροποιείται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Έρευνες δείχνουν πως η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος καθώς και η υιοθέτηση υγιών συνηθειών συμβάλλουν στο να ξεπεραστεί ομαλά η απώλεια με την πάροδο του χρόνου.
Οι γονείς συχνά προσπαθούν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τη σκληρή πραγματικότητα της απώλειας και του θανάτου. Παρόλα αυτά όσο και αν προσπαθούν, είναι αδύνατον να αποτρέψουν τα παιδιά από το να βιώσουν την απώλεια ενός αγαπημένου τους προσώπου. Συχνά επιλέγουν, είτε να περιορίσουν τις συζητήσεις σχετικά με τον θάνατο, είτε να αγνοήσουν την ανάγκη των παιδιών να μιλήσουν, να ρωτήσουν και να κατανοήσουν την απώλεια. Ωστόσο, συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με το θάνατο απ’ όσο νομίζουν οι ενήλικες καθώς έχουν έρθει σε επαφή με αυτόν μέσω των παραμυθιών, του παιχνιδιού και γενικότερα της πραγματικότητας.
Αναφορικά με τα αναπτυξιακά στάδια και την αντίληψη του θανάτου και της απώλειας ξεκινώντας από την προσχολική ηλικία (3 – 6 ετών), είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα παιδιά που ανήκουν σε αυτό το ηλικιακό φάσμα δεν είναι συνήθως σε θέση να αντιληφθούν τη μονιμότητα του θανάτου και χαρακτηρίζονται από “μαγική σκέψη” δηλαδή θεωρούν ότι μπορούν να προκαλέσουν το θάνατο π.χ. με την σκέψη. Επίσης, ενώ αντιλαμβάνονται την απουσία του ατόμου τείνουν να πιστεύουν ότι εξακολουθεί να υπάρχει, να σκέφτεται και να ενεργεί σε κάποιο άλλο μέρος. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας (6 – 12 ετών), κατανοούν τη μονιμότητα της κατάστασης, όμως συνήθως σκέφτονται ότι είναι κάτι που μπορεί να συμβεί μόνο στους άλλους. Οι έφηβοι (12 – 18 ετών), κατανοούν πλήρως τη μονιμότητα του θανάτου και πολλές φορές ασχολούνται με το μεταφυσικό κομμάτι που τον περιβάλλει (π.χ. μετά θάνατον ζωή). Μάλιστα συχνά στρέφονται σε φίλους και συγγενείς αποζητώντας συναισθηματική στήριξη κατά τη διάρκεια του θρήνου.
Πώς λοιπόν μιλάμε στα παιδιά για το θάνατο;
• Ενημερώστε το παιδί έγκαιρα και μην αποκρύπτετε το γεγονός. Η απόκρυψη πληροφοριών, οι αναλήθειες καθώς και η σιωπή δημιουργούν σύγχυση και άγχος στα παιδιά τα οποία με την σειρά τους μπορεί να προκαλέσουν συμπεριφορές απόσυρσης, επίμονης αναζήτησης, ευερεθιστότητα κ.α. Εξηγήστε με απλό και κατανοητό τρόπο τι και πώς συνέβη προσαρμόζοντας την αφήγηση στο αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το παιδί τόσο νοητικά όσο και γνωστικά και λεκτικά.
• Χρησιμοποιήστε τις σωστές λέξεις και αποφύγετε να “αμβλύνετε” την πραγματικότητα
Μη φοβηθείτε και μην αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις “θάνατος”, “πέθανε”. Από την άλλη, δεν είναι καθόλου ωφέλιμο, ειδικά για τα παιδιά που δεν μπορούν ακόμα να αντιληφθούν το οριστικό του θανάτου να χρησιμοποιείτε λέξεις όπως “χάθηκε”, “έφυγε” γιατί είναι πολύ πιθανό το παιδί να μπει σε μία διαδικασία αναζήτησης του προσώπου ή αναμονής για την επιστροφή του. Επίσης, είναι σημαντικό να περιγράφετε τι συμβαίνει στο ανθρώπινο σώμα όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει π.χ. “Σταματά να χτυπά η καρδιά του”.
• Απενοχοποιήστε: Τα παιδιά έχουν την τάση να κατηγορούν τον εαυτό τους όταν συμβαίνει κάτι αναπάντεχο και δύσκολο. Τονίστε ότι τίποτα απ’ ότι σκέφτηκε, έκανε ή είπε δεν προκάλεσαν αυτό που συνέβη και ότι δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσε να κάνει για να αποτρέψει αυτή την έκβαση.
• Δώστε χώρο και χρόνο για να εκφράσουν απορίες και συναισθήματα. Απαντήστε στο παιδί σε ότι ακριβώς σας ρωτά, αφού πρώτα το ακούσετε προσεκτικά. Μην δίνετε παραπάνω πληροφορίες από αυτές που σας ζητά και αν κάτι δεν το γνωρίζετε μην διστάσετε να απαντήσετε “Δεν ξέρω, έλα να το ψάξουμε μαζί”. Ακόμα, δώστε τους χώρο να εκφράσουν αυτό που νιώθουν κάνοντάς τους ερωτήσεις, αλλά μιλώντας και εσείς οι ίδιοι για τα δικά σας συναισθήματα.
• Μιλήστε τους για το τι θα συμβεί από εδώ και πέρα. Η προετοιμασία του παιδιού για τις αλλαγές που θα συμβούν στη ζωή του λόγω της απώλειας θα το βοηθήσουν να προσαρμοστεί ευκολότερα στις νέες συνθήκες.
• Δώστε τους την επιλογή να συμμετάσχουν σε οικογενειακές τελετές πένθους σε περίπτωση που το επιθυμούν.
• Τονίστε τους ότι είστε διαθέσιμοι να επεξεργαστείτε και να συζητήσετε οτιδήποτε τα δυσκολεύει και τα απασχολεί.
Είναι λογικό, το πένθος και η απώλεια να επηρεάζουν διαφορετικά ένα παιδί ή μια οικογένεια στο σύνολό της. Επομένως, μη διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια και στήριξη σε περίπτωση που η διαχείρισή τους, δυσκολεύει αρκετά.
Για το λόγο αυτό μπορείτε να καλέσετε στο 11525 και να μιλήσετε με ειδικούς της ψυχικής υγείας. Η συμβουλευτική γραμμή λειτουργεί καθημερινή από Δευτέρα – Παρασκευή, από τις 09:00 – 21:00.
Η επιστημονική ομάδα της Γραμμής 115 25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» απαντά στα ερωτήματα σας από Δευτέρα έως Παρασκευή 9:00-21:00 στο 115 25.
